Sociaal veilig feesten: Een ontwerpgericht onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag en de sociale veiligheidsgevoelens van club- en festivalgangers.

Zowel op een festival als in een club waant men zich in een andere belevingswereld. Een wereld waarin mensen elkaar ontmoeten, grenzen vervagen, waar wordt geëxperimenteerd en waar de meesten zich vrij en fijn voelen. Helaas komt hier ook grensoverschrijdend gedrag voor.Organisaties zijn verantwoordelijk voor het creëren van een veilige (werk)omgeving voor iedereen. De sociale veiligheidsgevoelens van bezoekers moet hierin niet vergeten worden en moet volgens de nachtburgemeester Amsterdam net zo serieus genomen worden als bijvoorbeeld de brandveiligheid (de Lima, 2022).

Thirsa de Graaf, alumna NHL Stenden Hogeschool, opleiding Leisure & Events Management

In dit afstudeeronderzoek is de Design Thinking Methode gebruikt om te onderzoeken hoe een organisatie kan werken aan sociale veiligheid.

Als onderzoeksbenadering is het iteratief proces van de vijf stappen van de Design Thinking Methode toegepast, gedemonstreerd en onderbouwd zoals beschreven in het boek Aan de slag met Design Thinking van Eveline van Zeeland (2022).

Bovendien lag de primaire focus van het onderzoek op het verzamelen van kwalitatieve gegevens, hetgeen het beste aansluit bij het onderwerp aangezien het gaat om het begrijpen van gedachtenen ervaringen. Verder is een mixed-methods aanpak gehanteerd, in zowel enquêtes als interviews, waarvan de resultaten hier gepresenteerd worden.

In dit onderzoek stond de sociale veiligheidsgevoelens van bezoekers van EDM (electronic dance music) evenementen centraal, met focus op de huidige bezoeker van Tuinfeest.

Grensoverschrijdend gedrag

Bij grensoverschrijdend gedrag gaat iemand over de grenzen van een ander: dit betreft zowel aanraking, intimidatie en (seksueel) misbruik als discriminatie en opmerkingen. De omgeving en/of de persoon kan hier fysieke, mentale en emotionele schade aan overhouden. Er is aangetoond dat bijna alle slachtoffers posttraumatische stress ervaren in de periode na de gebeurtenis. Tevens kan seksueel grensoverschrijdend gedrag sociale en economische gevolgen hebben (World Health Organization, 2019). Het vrije karakter van de festival- en clubcultuur maakt het soms lastig om over grensoverschrijdend gedrag te praten. Vaak vanwege de reële angst om niet geloofd te worden of omdat slachtoffers kampen met schuldgevoelens en schaamte rondom het eigen handelen. Daarnaast wordt er van incidenten zelden een melding gemaakt en wordt grensoverschrijdend gedrag geaccepteerd tijdens het uitgaan.

Grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld zijn pijnlijke en hardnekkige maatschappelijk problemen, waarvan veel mensen slachtoffer worden. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap stelt dat ongeveer 1,6 miljoen Nederlanders in 2020 slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld. Daarnaast heeft 53% van de Nederlandse vrouwen in haar leven ervaring gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Deze cijfers geven aan dat het probleem in Nederland groter is dan de incidenten die in de media naar voren komen (Rijksoverheid, 2022). In een prevalentiemonitor hebben circa 470.000 personen aangegeven slachtoffer te zijn geweest, variërend van ongewenste aanrakingen tot expliciete seksuele handelingen.

Jongeren,18- tot 24-jarigen, zijn vaker slachtoffer dan ouderen. In 85% van de gevallen is de pleger iemand buiten de huiselijke kring (Minister van Justitie en Veiligheid, 2022). Bezoekers van veel festivals en clubs zijn voornamelijk jongeren in deze leeftijdscategorie. Daarbij zijn er veel onbekenden van elkaar aanwezig op festivals en tijdens clubnachten. Het blijkt dan ook dat ruim 62 procent van alle seksuele intimidatie plaatsvindt tijdens het uitgaan. Bijna de helft van de vrouwen en 10 procent van de mannen krijgt tijdens het uitgaan te maken met seksuele intimidatie, van nafluiten tot aanranding (UN WOMAN Nederland, 2022). Uit ander onderzoek van Risbo (2018), naar seksueel overschrijdend gedrag tijdens het uitgaan in Rotterdam, blijkt dat 77 procent van de vrouwen en 46 procent van de mannen hiermee te maken krijgt. Het blijkt zelfs dagelijks aan de orde te zijn (Erasmus Universiteit Rotterdam/Risbo et al., 2018).

Door professionals wordt opgemerkt dat alcoholgebruik en grensoverschrijdend gedrag sterk met elkaar verbonden zijn. Zij zien zowel voor slachtoffers als plegers een verhoogde kans op het ervaren of vertonen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, naarmate er meer alcohol gedronken is (Erasmus Universiteit Rotterdam/Risbo et al.). Volgens Beijer zijn festivals en clubs daardoor een ingewikkelde casus. "Het nachtleven heeft andere normen en waarden dan het dagelijkse leven: mensen kleden zich anders, gedragen zich anders en gaan ook anders met elkaar om. Daar komt een risico bij; het kan dat de normen van iemand niet stroken met die van de ander en dat iemand daardoor over andermans grenzen gaat”, aldus Beijer (Pringels, 2021).

Een veilige(re) dansvloer: Inspirerende initiatieven

Hoewel de weg naar volledige sociale veiligheid in hetuitgaansleven nog lang is, beginnen steeds meer organisaties concrete stappen te zetten om een veilige(re) omgeving te waarborgen. Zo bieden Mattanja Ewida en Juliënne Beijer ‘Safer Clubbing’-workshops aan voor het personeel van uitgaansgelegenheden en voor (festival)organisaties. Aan de hand van veelvoorkomende scenario’s wordt besproken hoe personeel kan optreden om uitgaansgelegenheden veiliger en inclusiever te maken. Er worden praktische tips gegeven, die toepasbaar zijn voor alle medewerkers op de werkvloer. Deze workshops, die onder meer worden gegeven in het kader van ‘ClubEthics’, een initiatief van stichting Nachtburgemeester Amsterdam, helpen organisaties om gevoeligheid te ontwikkelen voor grensoverschrijdend gedrag, zodat er tijdig en gepast kan worden ingegrepen (Pringels, 2021).

De technoclub Fuse in België ondernam actie na een incident waarbij mogelijk sprake was van seksuele grensoverschrijding. Na de mogelijke aanranding, kreeg de beveiliging versterking van een nieuw team dat alleen op seksueel grensoverschrijdend gedrag focust (BRUZZ, 2021). Ook werden in Berlijn al zogenoemde Awareness Teams ingezet in het nachtleven en werd dit concept in Nederland toegepast bij het queerfeest Spielraum in Amsterdam (Rookruimte, 2020).

Sinds 2023 is er in Nederland een toename te zien van dit soort initiatieven. Dit blijkt uit het doen van praktijkobservaties en het bekijken van communicatiekanalen van festivals en clubs. Tijdens DGTL Amsterdam 2023 liep er bijvoorbeeld een Awareness Crew rond om de veiligheid op het festivalterrein te bevorderen. Volgens de website van het festival wil de organisatie hiermee een veiliger en inclusiever evenement creëren voor alle bezoekers (Learn More About the DGTL Awareness Crew, 2023). Dit jaar keerde het team terug, wat laat zien dat de initiatieven aanslaan. Daarnaast komen de woorden ‘Safe space’ en ‘Code of conduct’ sinds de heropening na covid-19 steeds meer voor in clubs en op evenementen. Zo zijn posters te zien met teksten rondom dit thema, evenals opgestelde gedragsregels. Ditwordt echter voornamelijk opgemerkt in grote steden zoals Amsterdam en Utrecht. Door het bekijken van websites van evenementenorganisaties in Nederland is deze positieve ontwikkeling bevestigd. Zo staat het onder andere op de website van Awakening (n.d.), DGTL (n.d.), ZeeZout (2023) en Lentekabinet (Dekmantel, n.d.).

Hoewel er geen harde cijfers beschikbaar zijn, suggereert het terugkerende gebruik van deze teams en de gedragsregels dat zowel de organisatie als bezoekers het als succesvol ervaren. Deze interpretatie past binnen het exploratieve karakter van een Design Thinking onderzoek, waarbij herhaling en acceptatie door gebruikers van het concept vaak als waardevolle onderbouwing gelden. Het kan gesteld worden dat het implementeren van sociale veiligheidsmaatregelen een zeer nieuwe maar opkomende ontwikkeling is in de festivalwereld. Het is belangrijk dat andere organisaties hierop inspelen en zodoende ook hun steentje bijdragen aan een positieve, open en inclusieve uitgaanswereld.

Samen bouwen aan een vrij & veilig feest voor iedereen

Voor dit onderzoek is gekeken naar Tuinfeest, een jaarlijks elektronisch muziekfestival in de Prinsentuin in Leeuwarden met lokale DJ’s, evenals (inter)nationale namen. Daarnaast organiseert Tuinfeest verschillende house- en techno-evenementen in de Koperen Tuin waaronder Bladval, Midwinter, Nachtvorst en Zomergloed. In een interview met Friesland Doet liet de oprichtster, Esmee van Eck, weten om met Tuinfeest een plek te willen creëren waar alle gasten zichzelf kunnen zijn en los kunnen gaan op de muziek waar ze van houden (Friesland Doet, 2023).

De oprichtster wilde graag aan de slag met sociale veiligheid binnen de organisatie en erachter komen wat voor gevoelens er spelen bij de bezoekers. Zodoende is er in de periode van november 2023 tot april 2024 onderzoek gedaan naar de belevingswereld, ervaringen en (on)veiligheids gevoelens van diverse bezoekers van de evenementen van Tuinfeest. De centrale vraag hierbij was:

Hoe kunnen we ongewenst gedrag minimaliseren zodat bezoekers zich comfortabel voelen op de evenementen van Tuinfeest, zonder afbreuk te doen aan het vrije karakter van de feesten?

Om relevante data te verzamelen is een enquête verzonden naar het bezoekersbestand van Tuinfeest. In totaal hebben 83 bezoekers hierop gereageerd, waarvan 9 anoniem. Uit de resultaten blijkt dat bezoekers dit soort evenementen vaak verkiezen boven een avond uit in de stad vanwege de fijne sfeer, de muziek en de mensen. De kern van deze ervaringen ligt in een gevoel van samenhorigheid, vrijheid en authenticiteit. Bezoekers voelen zich over het algemeen dan ook veiliger op house- en technofeesten zoals die van Tuinfeest. Toch heeft 20,5% van de respondenten aangegeven een situatie te hebben meegemaakt waarin ze zich onveilig of onaangenaam hebben gevoeld op een evenement van Tuinfeest. Dit gaat onder andere over duwen, vervelende (seksuele) opmerkingen, intimidatie, agressie en vermoedelijke drogering.

Zes respondenten van deze enquête zijn vervolgens uitgenodigd voor een interview. In dit interview werden deze bezoekers gevraagd om hun ervaring omtrent ongewenst gedrag te delen. De verhalen variëren van lastig gevallen worden door een groep mannen en ongepast gezoend worden tot vastgebonden worden met tie-rips op de dansvloer en uitgescholden worden wegens kledingkeuze. Deze acties overschreden de persoonlijke grenzen van de geïnterviewden en veroorzaakten negatieve emoties zoals stress, irritatie en zelfs angst. Sommige deelnemers pasten zich na het incident aan, zo werden bepaalde plekken vermeden of bleef men dichter bij vrienden om herhaling te voorkomen. Dit belemmert het fijne gevoel van vrijheid, wat de feesten juist zo kenmerkt.

De impact van kleding, grenzen en consent

Een opvallende bevinding is de rol van kledingkeuzes, waarbij merkkleding, verenigingskleding en voetbalshirts als ongepast worden beschouwd. Dit blijkt aanzet te geven voor ongewenst gedrag en/of ongewenste gevoelens. Men benadrukt daarnaast wel het belang van zelfexpressie door middel van kleding.

Tevens blijkt uit de interviews met bezoekers dat verwachtingen en grenzen vaak onduidelijk zijn, waarbij sommige bezoekers zich niet bewust zijn van hun eigen grenzen en/of van hun eigen handelen. Plegers van ongewenst gedrag gaan wellicht onbewust over grenzen van de slachtoffers, omdat ze nooit op hun gedrag worden aangesproken. Sommige geïnterviewden vinden het moeilijk om grenzen aan te geven omdat ze niet willen dat de ander wordt gekwetst. Anderen geven grenzen wel aan maar vinden het wel vervelend om dit te doen. Idealiter zou toestemming van tevoren worden gevraagd bij aanraking van een onbekende. Over deze thema’s werd veel gesproken tijdens de interviews. Zo sprak een interviewee zich uit over het vragen van consent: "Ik denk dat mensen eraan moeten wennen. Wat ik vaak hoor is dat ze zeggen ‘Oh, maar dan ben ik bang dat het niet meer romantisch is’. Ik denk dat wij een soort Hollywood idee hebben van romantiek. Dat het heel magisch is, dat je dan uit het niets met elkaar zoent of dergelijk, maar dat gaat nooit zo. Je kan veel beter dan maar iemand om toestemming vragen. Ik heb trouwens ook nog nooit iemand gehoord die zei ‘Ik vind het echt een afknapper als iemand het vraagt. Ik heb alleen maar gehoord dat het super fijn is als iemand toestemming vraagt”.

Van idee tot implementatie: Voor en door bezoekers

Aangezien het bij de Design Thinking Methode gaat om het ontwerpen van een mogelijke oplossing voor de problemen, is er gebruikgemaakt van co-creatie. Hierbij ging een groepje bezoekers brainstormen over passende oplossingen die later getest konden worden bij de doelgroep. De oplossing zou volgens deze bezoekers voornamelijk liggen in het creëren van bewustwording over ongewenst gedrag, over grenzen en over sociale veiligheid in het algemeen. Hierdoor kunnen incidenten worden voorkomen. Wanneer er toch ongewenst gedrag plaatsvindt, zou een vertrouwenspersoon, in de vorm van een Awareness Team of Safety Crew), ervoor kunnen zorgen dat bezoekers zich comfortabel voelen om een melding te doen. Daarnaast kunnen bezoekers terecht bij zo’n vertrouwenspersoon om hun hart te luchten en voor andere hulp, bijvoorbeeld wanneer iemand zich niet goed voelt. Een vertrouwenspersoon kan indien nodig doorschakelen naar EHBO of beveiliging.

De ideeën zijn uiteindelijk gebundeld in een concept: Social Safe(r) Tuinfeest. Dit concept bestaat uit gedragsregels op posters en op sociale media, een Social Safety Crew op het event en een Safety Hub op het event.Dit concept is getest op 10 februari 2024 tijdens een clubnacht van Tuinfeest. Na het verwerken van de testresultaten, het bijschaven van het concept en het opnieuw testen, was Social Safe(r) Tuinfeest klaar om geïmplementeerd te worden. Om het implementatieproces zo goed mogelijk te laten verlopen is aansluitend een handleiding geschreven, die dient als advies voor de organisatie. Het advies is gebaseerd op het Design Thinking onderzoek. Daarnaast zijn adviezen van IVY Foundation (n.d.) meegenomen in het onderzoek en is de ‘Hier is het oké toolkit’ van Rutgers ingezet als extra hulpmiddel.

Conclusie

Sociale veiligheid op festivals is een onderwerp dat steeds meer aandacht krijgt, maar er blijft nog veel werk te doen. De cijfers over grensoverschrijdend gedrag spreken voor zich en laten zien dat er veel ruimte is voor verbetering. Uit het onderzoek blijkt dat de samenwerking met bezoekers via co-creatie een krachtige manier is om dit aan te pakken. Het gezamenlijk ontwerpen van maatregelen vergroot de effectiviteit en zorgt voor meer draagvlak. Social Safe(r) Tuinfeest is hier een mooi voorbeeld van: het laat zien dat door het implementeren van gerichte maatregelen een festival niet alleen veiliger, maar ook inclusiever kan worden, zonder afbreuk te doen aan de vrijheid en de sfeer die zo kenmerkend zijn voor festivals. Door gezamenlijke inspanning kan een festivallandschap ontstaan waar iedereen zich veilig voelt en zichzelf kan zijn.

Meer informatie over het onderwerp, over het Design Thinking onderzoek of interesse in een samenwerking? Neem gerust contact op met Thirsa. Mail: Thirsa.graaf@hotmail.com

Literatuur

Awakenings. (n.d.). Code of Conduct. Awakenings. Geraadpleegd op 1 maart 2024, van https://www.awakenings.com/en/awakenings-code-of-conduct/207596/
Dekmantel. (n.d.). About our Code of Conduct. Lentekabinet Festival. Geraadpleegd op 1 maart 2024, van https://www.hetkabinetfestival.nl/about/code-of-conduct
DGTL. (n.d.). Responsibility. DGTL. Geraadpleegd op 1 maart 2024, van https://dgtl.nl/responsibility/
Erasmus Universiteit Rotterdam/Risbo, Siedler, Y., van den Heerik, A., van San, M., de Boom, J., & van Leeuwen, R. (2018, oktober). Seksueel grensoverschrijdend gedrag in het Rotterdamse uitgaansleven: Een belevingsonderzoek onder het uitgaanspubliek.
Friesland Doet. (2023, december). LinkedIn. Geraadpleegd op 22 januari 2024, van https://www.linkedin.com/search/results/content/?heroEntityKey=urn%3Ali%3Afsd_profile%3AACoAACkQfp4BdIOW0Sn5fqWohuYzI9jtVt0iL8Y&keywords=esmee%20van%20eck&mentionsMember=%5B%22ACoAACkQfp4BdIOW0Sn5fqWohuYzI9jtVt0iL8Y%22%5D&origin=CLUSTER_EXPANSION&position=
IVY Foundation. (n.d.). Over IVY Foundation. IVY Foundation. Geraadpleegd op 6 april 2024, van https://www.ivyfoundation.nl/over
Lima, R. de. (2022, 21 januari). Een veilig nachtleven is een gedeelde verantwoordelijkheid. Nachtburgemeester Amsterdam. https://nachtburgemeester.amsterdam/Een-veilig-nachtleven-is-een-gedeelde-verantwoordelijkheid
Minister van Justitie en Veiligheid. (2022). Memorie van Toelichting Wetsvoorstel WSM. Rijksoverheid.
Nachtburgemeester. (2020, 23 december). Aflevering 2 over metoo in het nachtleven en het Spielraum awareness team [Podcast-aflevering]. Spotify for Podcasters. https://creators.spotify.com/pod/show/nachtburgemeester/episodes/Aflevering-2-over-metoo-in-het-nachtleven-en-het-Spielraum-awareness-team-eo5gqh/a-a46rhih
Pringels, D. (2021, 14 juni). Dit is het ideale moment om het nachtleven inclusiever en veiliger te maken. VICE. Geraadpleegd op 30 maart 2024, van https://www.vice.com/nl/article/k787ve/het-nachtleven-moet-inclusiever-en-veiliger-worden
Rutgers. (n.d.). Hier is het oké toolkit. Geraadpleegd op 6 april 2024, van https://www.benjeoke.nl/hierishetoke
UN WOMAN Nederland. (2022). Cijfers – Samen kunnen we geweld tegen vrouwen stoppen! Geweld Tegen Vrouwen Melden. Geraadpleegd op 7 februari 2024, van https://geweldtegenvrouwenmelden.nl/data-en-cijfers/
van Zeeland, E. (2022). Aan de slag met design thinking: Met 20 creatieve technieken (1e editie). FLOOT.
World Health Organization. (2019). Violence against women: Intimate partner and sexual violence against women: Evidence brief. World Health Organization.
ZeeZout. (2023). Social Safety. ZeeZout Festival. Geraadpleegd op 1 maart 2024, van https://zeezout.info/social-safety/