Waarom verdere regionalisering van toerismestatistieken voorlopig niet haalbaar is
.jpg)
In een tijd waarin toerisme een positieve impact wil hebben op lokale gemeenschappen, groeit de behoefte aan gedetailleerde data op gemeentelijk en regionaal niveau. Beleidsmakers, ondernemers en onderzoekers willen weten hoeveel gasten er komen, waar ze vandaan komen, waar ze verblijven en hoe de vraag zich ontwikkelt. Tot nu toe biedt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deze informatie alleen op landelijk en provinciaal niveau aan via de Statistiek Logiesaccommodaties. De vraag is: kunnen we deze cijfers ook betrouwbaar gebruiken op gemeentelijk of COROP-niveau?
Binnen het Data & Development Lab van NBTC, CBS en CELTH heeft HZ Kenniscentrum Kusttoerisme samen met NBTC en CBS daar uitgebreid onderzoek naar gedaan. Diana Korteweg Maris van HZ Kenniscentrum Kusttoerisme licht in een interview toe waarom verdere regionalisering op dit moment niet haalbaar is.
De aanleiding: een groeiende vraag naar lokale data
"De reden dat we met dit onderwerp aan de slag zijn gegaan, is dat we met z’n allen natuurlijk zien dat er heel veel behoefte is aan cijfers over toerisme op gemeentelijk of regionaal niveau,” vertelt Korteweg Maris. Vooral gemeenten en provincies, die verantwoordelijk zijn voor toeristisch beleid, hebben behoefte aan betrouwbare data over de ontwikkeling van het toerisme. Op provinciaal niveau zijn deze cijfers uit de Statistiek Logiesaccommodaties beschikbaar. Maar op regionaal en gemeentelijk niveau niet. Omdat toeristisch beleid vooral regionaal en lokaal wordt gemaakt, ontbreekt daarmee belangrijke input en kunnen veel basic vragen niet worden beantwoord: "Je wilt natuurlijk weten hoe groot toerisme is in je gemeente in aantallen gasten en overnachtingen, waar ze vandaan komen en hoe de toeristische druk in de tijd is gespreid. En wat de is trend door de jaren heen.” Ook ondernemers hebben baat bij deze informatie. "Je wil jezelf heel graag positioneren ten opzichte van je collega’s. Waar zit ik eigenlijk in de markt? Doe ik het beter of slechter dan mijn collega’s?”
Hoe werkt de Statistiek Logiesaccommodaties?
Om te begrijpen waarom verdere regionalisering van de data uit de Statistiek Logiesaccommodaties heel veel uitdagingen oplevert, is het belangrijk om te weten hoe deze statistiek tot stand komt. De basis is een steekproef onder logiesaccommodaties in Nederland. "Het is geen registratie zoals veel mensen denken.” Ongeveer een derde van de bedrijven wordt maandelijks bevraagd over het aantal gasten en overnachtingen, uitgesplitst naar herkomstland. Deelname is verplicht, wat zorgt voor een relatief hoge respons. De antwoorden van de steekproef worden vervolgens opgeschaald naar de totale populatie. Omdat tweederde van de bedrijven niet ondervraagd wordt, worden van die ontbrekende bedrijven de cijfers bijgeschat. Dat gebeurt niet door het gemiddelde te nemen maar veel preciezer. Korteweg Maris: "De respondenten worden door het CBS in groepjes geplaatst. Bijvoorbeeld: een camping met 100 eenheden komt in het groepje ‘campings met 100 tot 150 eenheden’. Zo schalen ze op naar de rest van de campings in die groep.”
Waarom werkt dit niet op gemeentelijk niveau?
Hoewel deze methode goed werkt op landelijk en provinciaal niveau, ontstaan er problemen zodra je inzoomt op gemeenten. "Duizenden respondenten lijkt veel, maar als je die gaat verdelen over alle gemeenten dan blijven er maar 40 gemeenten over met meer dan 10 respondenten,” zegt Korteweg Maris. Daarnaast gelden er strikte voorwaarden vanuit het CBS die te maken hebben met het zogenaamde onthullingsrisico. "Op het moment dat er drie bedrijven in een gemeente zijn, maar de ene is echt substantieel groter dan de andere twee, dan mag je van die gemeente geen cijfers publiceren. Want dan is het aantal gasten te makkelijk te herleiden naar dat ene bedrijf. Dan heb je cijfers op bedrijfsniveau en dat die mag je niet onthullen.”
De crux: te grote verschillen tussen respondenten
Zelfs als er voldoende respondenten in een bepaalde gemeente zijn, is er nog een ander probleem: de variatie in antwoorden. "Als je tien campings hebt in een gemeente, en er hebben er drie meegedaan aan de steekproef, en die geven alle drie een totaal ander antwoord, dan wordt de foutmarge heel groot.” Dat vraagt wel om een verduidelijking die Korteweg Maris graag geeft. "Stel, de ene accommodatie rapporteert honderd overnachtingen in mei. De ander geeft er duizend op en een derde drieduizend. Wat moet je dan bijschatten voor die zeven campings die niet in de steekproef zaten?”
Volgens haar is dit de crux van het probleem: "De verschillen tussen de antwoorden zijn te groot. Zelfs als je voldoende respondenten hebt. En dan worden de cijfers niet betrouwbaar. Waarom zou je ze dan gaan publiceren? Want dan kun je er nog niks mee.”
Een eye-opener voor de sector
Het onderzoek bracht ook nieuwe inzichten voor de sector zelf. "We hebben echt wel veel meer inzicht gekregen in de achterkant van de statistiek.Ik denk dat velen van ons vergeten waren dat de Statistiek Logiesaccommodaties geen registratie is, maar een enquête,” zegt Korteweg Maris. "Er zit altijd een foutmarge op. Zelfs met 95% betrouwbaarheid. Dan kun je kleine fluctuaties niet als feit presenteren.” Zelfs op landelijk niveau is voorzichtigheid geboden. "Als wij roepen: het toerisme is met 1% gegroeid, dan praten we eigenlijk een beetje onzin. Want zelfs op landelijk niveau valt die ene procent nog binnen de foutmarge van de statistiek.”
Wat nu?
Hoewel het onderzoek aantoont dat verdere regionalisering met de huidige CBS-data niet haalbaar is, biedt het ook duidelijkheid. Voor het eerst is grondig onderzocht wat de mogelijkheden en beperkingen zijn. Dat voorkomt dat er telkens opnieuw verwachtingen worden gewekt die niet waargemaakt kunnen worden. "In de ruim 20 jaar dat ik in deze sector actief ben, was het elke keer van: ja, misschien kan het wel met de CBS-cijfers. Dat hebben we nu heel grondig uitgezocht en we weten nu voor eens en altijd dat een verdere regionalisering van deze cijfers niet mogelijk is.” Toch betekent dit niet dat het boek gesloten is. Er zijn drie mogelijke richtingen voor de toekomst:
- Verbetering van de bestaande statistiek
In theorie zou de steekproef vergroot kunnen worden, maar dat is kostbaar en praktisch lastig uitvoerbaar. Bovendien politiek niet wenselijk vanwege het verminderen van administratieve lasten voor bedrijven. Wellicht is het mogelijk om voor de Statistiek Logiesaccommodaties ook andere data te gebruiken naast de steekproef? Bijvoorbeeld een koppeling met nachtregisters. "Idealiter lees je die data gewoon in op maandniveau. Dan heb je ineens data voor alle bedrijven in een gemeente.” Toch is dit geen oplossing voor de korte termijn. "Het is niet volgend jaar geregeld, maar over een paar jaar kan het beeld er heel anders uitzien.” - Toeristenbelasting
In Zeeland wordt al gewerkt met toeristenbelastinggegevens om overnachtingscijfers per gemeente samen te stellen. "Natuurlijk kun je zeggen: daar zit een foutmarge op. Klopt. Maar dat zat op die andere cijfers ook al. Dus als we met z’n allen continu dezelfde fout maar houden, dan heb je in ieder geval een beeld van de ontwikkeling.” - Digitale nachtregisters
Ook digitale nachtregisters bieden perspectief. "Op dit moment worden die vooral toegepast in gemeenten met veel hotelaanbod. Ze lijken momenteel wat minder geschikt voor het kampeeraanbod met veel maand-, seizoen- en jaarplaatsen. Maar ik zie in dat soort ontwikkelingen zeker kansen.”
Conclusie
De wens om toerismestatistieken op gemeentelijk niveau te gebruiken is begrijpelijk, maar met de huidige methodiek van het CBS niet haalbaar. De steekproef is te klein, de variatie tussen respondenten te groot, en de privacyregels beperken de mogelijkheden. Toch biedt het onderzoek waardevolle inzichten en opent het de deur naar alternatieve oplossingen. Zoals Diana Korteweg Maris het samenvat: "We kunnen nu helaas geen gemakkelijke kant-en-klaar oplossing bieden. Maar ik zie in de ontwikkelingen zeker kansen. Door te investeren in digitalisering en samenwerking tussen partijen, kan er in de toekomst wellicht wél een betrouwbaar beeld ontstaan van toerisme op lokaal niveau. &
