Hoe meet je bewonersprofijt?

Ambitie van Perspectief 2030 is dat iedere Nederlander in 2030 profijt heeft van toerisme. Maar wat is bewonersprofijt precies en hoe meet je dat? Onderzoekers van CELTH en Hotelschool The Hague gingen samen met de koplopersgroep bewonersprofijt van NBTC aan de slag met deze vraag en presenteerden onlangs de ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’. We praten met Thijs de Groot (NBTC) en Elisa van den Heuvel (CELTH/BUas) over de aanleiding, achtergronden en toepassing van de Wegwijzer.

Tekst: Ton Vermeulen - Foto's: NBTC en ANP/Belinda van Dam

Aanleiding en kantelpunt

De aanleiding voor dit onderzoek ligt in Perspectief 2030, waarin de ambitie is vastgelegd dat iedere Nederlander in 2030 profijt moet hebben van toerisme. Dit door de sector ontwikkelde document vormde een kantelpunt in de visie op toerisme. Die ambitie betekende nogal wat voor de relatie van de sector met bewoners en het denken over profijt. Thijs de Groot, programmamanager bestemmingsontwikkeling, van het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen: "Perspectief 2030 was voor ons het startpunt om met ‘profijt’ aan de slag te gaan. Want we hebben profijt nu wel benoemd maar we begrepen nog niet wat profijt precies is, hoe het tot stand komt, hoe bewoners het ervaren en hoe het inzichtelijk gemaakt kan worden.”

Impact en profijt

De onderzoekers zijn niet over één nacht ijs gegaan en hebben eerst uitgezoomd naar de impact die toerisme op de leefomgeving heeft. Elisa van den Heuvel, onderzoeker bij de Breda University of Applied Sciences legt uit: "Profijt is een onderdeel van de impact die toerisme kan hebben op een bestemming. Impact kun je weer opdelen in economische impact, sociaal-culturele impact en impact op de leefomgeving. Daarbinnen heb je dan weer positieve en negatieve impacts. Profijt is het deel van de impact dat voordelen oplevert voor de bewoners.” Om het nog ingewikkelder te maken, heeft profijt diverse dimensies, Elisa: "Profijt kan bewust of onbewust worden ervaren, individueel of collectief voordeel opleveren en we kunnen het hebben over feitelijke of gepercipieerde profijt.” De wegwijzer onderscheidt welke methoden het best kunnen worden gebruikt om de verschillende dimensies te meten (onbewust/bewust; collectief/individueel) en richt zich vooral op subjectieve / gepercipieerde profijt. Centrale vraag is hoe bewoners zelf aankijken tegen toerisme en de (positieve) baten die hiermee gepaard gaan. En dan gaat het nadrukkelijk niet alleen om economische voordelen.

"De creatieve methoden hebben laten zien dat ze effectief zijn in het blootleggen van onbewuste profijten en het stimuleren van gedachtenvorming bij bewoners”

Unieke benadering

Internationaal wordt er veel gesproken over steun voor toerisme door bewoners of betrokkenheid bij de besluitvorming. De wegwijzer legt heel duidelijk de focus op profijt. Elisa stelt: "Profijt is echt wat anders dan steun. Je kunt ook profijt van toerisme ervaren zonder het actief ondersteunen of erbij betrokken te zijn. Dat is echt het unieke aspect en bredere oogmerk van dit onderzoek naar bewonersprofijt en nog niet eerder zo benaderd.” De onderzoekers hebben in de aanloop naar het onderzoek internationaal een groot net uitgegooid om goede voorbeelden op te vissen maar dat viel tegen. Thijs: "De spoeling is eigenlijk heel erg dun gebleken. We kwamen zeker goede voorbeelden tegen maar die beperkten zich vaak op deelonderwerpen.” Elisa vult aan: "Er wordt veel onderzoek gedaan, ook in Nederland. Maar wat je vaak ziet is dat begrippen als impact, steun en betrokkenheid door elkaar worden gegooid. Er was geen model of aanpak hoe je specifiek profijt in kaart kan brengen.” Dat is zorgelijk in een tijdperk dat in bestemmingen toerisme ter discussie staat en bewoners vooral de negatieve gevolgen van toerisme ervaren. Elisa: "Dan is het juist belangrijk te begrijpen welk profijt bewoners van toerisme hebben en hoe je dat inzichtelijk kunt maken.”

Ook de context is volgens Thijs steeds anders. "Wat is de aanleiding dat je met bewonersprofijt aan de slag wilt gaan? Is dat vanuit negatieve sentimenten omdat de druk op de omgeving toeneemt of omdat je op structurele wijze de bevolking beter wil betrekken bij de beslissingen die je neemt?” Waar Thijs wel voor wil waarschuwen is de wegwijzer niet te gebruiken om een publiek debat te slechten. "Dat was niet de aanleiding om met het onderwerp aan de slag te gaan. Het is een instrument om inzichtelijk te krijgen hoe de subjectieve ervaring van bezoek aan een plek wordt ervaren door de inwoners.” De wegwijzer kan wel bijdragen aan het veranderen van het narratief rond toerisme. Elisa: "Het is niet dat daarmee de overall-boodschap die je over toerisme wil uitdragen verandert. Maar het is wel een instrument voor bestemmingen om in te zien dat toerisme ook een andere, profijtelijke, kant heeft.” Een van de interessante bevindingen is dat het aangaan van contact met inwoners al een effect heeft op de perceptie van toerisme. Thijs de Groot: "Het feit dat je überhaupt de dialoog aangaat, verandert al de perceptie die men heeft op het onderwerp.”

Acht methoden

De ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’ biedt een mooi overzicht en praktische handvatten voor diegenen die aan de slag willen met het meten van bewonersprofijt. In de wegwijzer staan acht methoden om bewonersprofijt te meten centraal, variërend van traditionele enquêtes tot creatieve methoden zoals foto-elicitatie en kunst gebaseerde methoden. Het doel van de wegwijzer is niet om een ‘beste’ methode te selecteren, Elisa adviseert juist een combinatie van methoden: "Enquêtes en andere methodes die meer op feitelijke inzichten zijn gericht, zijn belangrijke instrumenten om een algemeen beeld te verkrijgen. Maar als je echt diepgaand wil begrijpen wat er speelt, gebruik je ook de andere meer creatieve methodes waarbij je echt in gesprek gaat met bewoners.”

De selectie van de methoden is tot stand gekomen op basis van interviews en literatuuronderzoek. Thijs de Groot benadrukt het belang van representativiteit bij het kiezen van de methoden: "Toerisme is allereerst een lokaal vraagstuk. Dat moet je vooral scherp hebben. Binnen die lokale context moet je bij de keuze voor de methoden zorgen dat je aan de ene kant een representatief beeld krijgt maar ook diepere inzichten ophaalt. Dat zal waarschijnlijk een mix zijn van kwalitatief, kwantitatief, standaard en creatief onderzoek. Ook moet je scherp hebben welke groepen voor welke methode het meest geschikt zijn.”

Bijzonder aan het onderzoekstraject is dat het niet bij een inventarisatie en vergelijking van methoden is gebleven. "We hebben gekozen om met vier creatieve methodes te experimenteren in het veld. Dat was heel waardevol omdat je zag dat in het proces echt een bewustwording van bewonersprofijt plaatsvindt. De creatieve methoden, zoals de methoden, hebben laten zien dat ze effectief zijn in het blootleggen van onbewuste profijten en het stimuleren van gedachtenvorming bij bewoners”, vertelt Elisa. "Waar mensen bij traditionele enquête boxes af tikken, zie je bij de meer creatieve methodes dat mensen langer bezig zijn om hun gedachten te vormen en echt diepgaand te begrijpen wat voor profijt ze van toerisme hebben.” Thijs vult aan: "Ik zie de methodiek vooral als middel om het gesprek aan te gaan. Je wil gewoon een goede dialoog, goede input hebben, en daar moet je het middel bij kiezen wat daarbij past.” Alhoewel de methoden vooral gericht zijn op het in kaart brengen van profijt is het ook belangrijk om in het gesprek ruimte te geven aan de negatieve aspecten van toerisme waar bewoners mee te maken krijgen. "Je kunt niet zeggen dat ze het daar niet over mogen hebben. Je moet ook ruimte geven aan die gevoelens.”

De ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’ zien Thijs en Elisa als een startpunt in het begrijpen van bewoners. Elisa: "Ik denk dat dit echt het begin is. Bestemmingen moeten nog wel stappen zetten om bewonersonderzoek te integreren in hun beleid en processen.” En daar raakt Elisa een essentieel punt waar Thijs een duidelijke mening over heeft: "We zien dat het startpunt om bewoners te raadplegen vaak negatief is. Er is lokaal een discussie over parkeren of verkeersoverlast en dan moet er snel wat georganiseerd worden. Dat is niet hoe wij het gebruik van de wegwijzer zien. Het moet juist onderdeel zijn van je langere termijnbeleid en aanpak om duurzaam toerisme in jouw gebied te stimuleren.”

Vervolg

NBTC en CELTH hebben de afgelopen jaren al heel wat onderzoek gedaan om de belofte uit Perspectief 2030 dat iedere Nederlander moet profiteren van toerisme van de juiste tools te voorzien. Denk daarbij aan het onderzoek naar bewonersbetrokkenheid in Utrecht, het internationale onderzoek naar mechanismen voor een meer rechtvaardig toerisme en de onderzoeken naar toerisme in balans waar vooral naar impact en draagkracht wordt gekeken. Voor Thijs zitten we nu op een kantelpunt: "We gaan op deelonderwerpen steeds de diepte in en nu moeten we weer uitzoomen en kijken hoe al die deelonderzoeken zich verhouden tot het geheel. Voor ons als onderzoekers de opdracht om al die modellen die we hebben ontwikkeld aan elkaar te verbinden en te integreren in het zeven stappen model voor bestemmingsmanagement.” Ook beleidsmakers, DMO’s en CMO’s moeten aan de bak. Thijs: "We hebben een hele mooie verzameling aan inzichten met elkaar opgeleverd. Wat ons betreft moet je nu naar een fase dat je deze in de praktijk gaat toepassen, toetsen, finetunen en borgen.”

De ‘Wegwijzer voor het meten van bewonersprofijt’ is te downloaden via de site van NBTC op https://www.nbtc.nl/nl/site/themas/lusten-en-lasten-in-balans/wegwijzer-voor-het-meten-van-bewonersprofijt