Watersport moet focus verbreden

Verslag van het symposium De stand van de waterrecreatie in Nederland

Eind juni organiseerden Waterrecreatie Nederland, CELTH en MOCO het symposiumDe stand van de waterrecreatie in Nederland.De organisatie wilde op deze dag kennis over recent waterrecreatie-onderzoek uitwisselen en een eerste aanzet geven tot een onderzoeks- en kennisprogramma om zodoende te bouwen aan een duurzaam kennisnetwerk voor de waterrecreatie. Een verslag van een inspirerende dag onder leiding van Jan Douwe Kroeske.

"Water is het goud van Nederland maar het is lastig dat goud te verzilveren”, stelde Marleen Maarleveld, directeur van Waterrecreatie Nederland bij het begin van de dag. Volgens Maarleveld heeft de branche al veel kennis en data verzameld maar het is versnipperd en er is behoefte om dat bijeen te brengen. "We nemen daartoe als Waterrecreatie Nederland de handschoen op en presenteren nog dit najaar de eerste Jaarmonitor”. Het gaat niet alleen om het tellen van boten, ligplaatsen en vaarbewegingen: "We moeten ook meten wat de waterrecreatie bijdraagt aan de economie, gezondheid en de stedelijke en landelijke ontwikkeling van Nederland.” En daarmee was de toon van de dag gezet, alhoewel niet iedereen zich kon vinden in de stelling dat er al veel kennis beschikbaar is.

Toch zijn er ook mooie voorbeelden en eentje daarvan mocht Bertus van der Tuuk presenteren. In het noorden is monitoringsconsortium MOCO opgezet waar het vooral gaat om de relatie tussen natuur en waterrecreatie. Om die verbanden in dat immense gebied goed in kaart te brengen, zijn ook nieuwe big datamethoden ontwikkeld rond GIS, radarbeelden en de EPIRB. En na deze inleidende beschietingen was het de beurt aan de eerste keynote Arike Tomson die een heldere roadmap schetste om tot een duurzaam kennisnetwerk te komen.

Arike Tomson: Speel Jazz

Aangezien de ambitie van de organisatoren was een duurzaam kennisnetwerk voor de waterrecreatie op te zetten, hadden ze Arike Tomson uitgenodigd die in haar keynote een degelijk visitekaartje afleverde. Bij de opzet van een kennisnetwerk zijn draagvlak en structureel geld volgens Tomson heel erg belangrijk. Ze was trots op het feit dat kennisplatform www.Waddenzee.nl, waar ze intensief aan heeft gewerkt, jaren na de start nog steeds springlevend is. Op deze site werken de Waddenoverheden (2 ministeries, 3 waddenprovincies, 18 waddengemeenten en 4 waterschappen), maar ook onderzoeksinstellingen en belangenorganisaties eendrachtig samen. "Maar een zo brede opzet gaf ook veel bestuurlijke rim-ram”, moest ze ruiterlijk erkennen. 

"Lastig was het eindeloze afstemmen met partijen en het positiespel dat af en toe werd gespeeld.” Toch is de site altijd blijven draaien door kennis en informatie te geven die in het hele Waddengebied wordt gebruikt.Ook het delen van succes is erg belangrijk gebleken. De succesfactoren vatte Tomson in 7 punten samen:

1. Ga van start met mensen met visie, daadkracht, durf en doorzettingsvermogen
2. Zorg voor een trekker, een netwerker, doener en iemand die over grenzen durft te gaan
3. Werf ambassadeurs in de top van sleutelorganisaties
4. Stel duidelijke doelen, voor morgen en overmorgen
5. Anderen moet je aan het initiatief binden, mee verantwoordelijk maken en laten delen in successen
6. Sluit slim aan bij al geplande acties
7. Zorg voor structurele financiering in (meerjaren)begrotingen

Een gezamenlijk kennisnetwerk stoelt volgens Tomson op drie pijlers. Allereerst moet er een gezamenlijk doel zijn rond drie voorwaarden:

• De inhoud
• De afspraken
• De interactie

Daartoe moet je een organisatie opzetten, kennis verzamelen, gezamenlijke doelen bepalen en kennislacunes in kaart brengen. Daaruit volgt een programmering met:

Vraag:

- Onderzoeksvragen

- Monitoringswensen

- Adviesvragen

Aanbod:

- Beschikbare middelen

- Beschikbare kennis

"Maar zorg dat je alles goed borgt zodat je niet alleen met nieuwe initiatieven bezig bent”, hield ze de zaal een grote valkuil voor. "Vergelijk de organisatie van een kennisnetwerk met een Jazzorkest. Er is een afgesproken toonsoort en melodie maar er is ook ruimte voor individualisme. Zorg bovendien dat je niet in de valkuil trapt door structureel werk te financieren met niet-structureel geld. Werk daarom anticyclisch en zorg dat je aanvraag het jaar voor de begrotingsronde al klaar is.”

Voor nieuwe kennisnetwerken die opstartgeld zoeken had ze ook nog een waardevolle tip: "Als je incidenteel geld bij de overheid zoekt, dan is het najaar een prima moment. Zo tegen het eind van het jaar zijn er altijd projecten met onderbesteding.” Aan het eind vatte Tomson haar tips nog eens samen:

• Aan de slag met mensen die willen
• Vind een trekker
• Maak een plan/strategie
• Schraap de middelen bij elkaar
• Vind ambassadeurs
• Sluit aan bij gepland werk
• Ontwerp een anticyclische programmering
• Speel jazz

Een brede kijk op watersport en de waarde van watersport bood internationale keynote Heather Clarke van de Canal & River Trust.

Heather Clarke Canal & River Trust: Waterwegen zorgen voor geluk

Heather Clarke van de Canal & River Trust wierp een heel verfrissend licht op de waarde van de watersport. Watersport die voor haar organisatie niet stopt bij de waterkant. Ook wandelaars, hardlopers en fietsers langs de waterkant zijn voor de Canal & River Trust watersporters. In haar visie moet die brede watersport vooral bijdragen aan het welzijn van veel mensen in een wijde omgeving. Een heel andere benadering dan in Nederland waar vooral de economische waarde van de watersport wordt benadrukt en de focus op watersporters op en in het water is gericht. De Canal & River Trust zorgt in Engeland voor 2.000 mijl aan waterwegen. 

De organisatie is in 2012 gestart en haar waterwegen worden jaarlijks door 15 tot 20 miljoen mensen bezocht.

Waterwegen hebben volgens Heather het potentieel om mensen gelukkig te maken en ze te verbinden met een plaats. In het werkgebied van de Canal & River Trust wonen 8 miljoen mensen binnen een kilometer van een waterweg. Daarmee is volgens Clarke wellbeing bereikbaar voor iedereen. "Wij denken dat we met onze waterwegen een belangrijke rol kunnen spelen en het verschil kunnen maken om de gezondheid van de lokale bevolking te bevorderen.” Jezelf beter voelen is de sterkste motivatie van Britten om waterwegen te bezoeken. Ze willen volgens Clarke graag relaxen in een rustige omgeving, in de frisse lucht verkeren of bewegen. In Engeland zijn meer dan 20 miljoen mensen niet fysiek actief. Dat kost de gemeenschap ongeveer 1,2 miljard pond aan kosten in de gezondheidszorg. "Waterwegen kunnen mensen helpen actief te worden.” De Canal & River Trust werkt daarbij intensief samen met lokale partijen.

Maar mooie verhalen over het geluk en welzijn dat waterwegen brengen, zijn er genoeg, je moet ook met bewijzen komen en dat doen ze in Engeland met een uitgekiend onderzoeksprogramma. "Want je kunt eenvoudig niet overal, altijd meten”, stelde Clarke. Daarom beperken ze zich tot 14 longitudinale en 9 projectstudies. Door het bieden van meetbare output kun je als organisatie jezelf breder ontwikkelen met betrokkenheid en steun van lokale gemeenschappen krijgen. Nieuwe onderzoekstechnologieën met video die fietsers van wandelaars en hardlopers kan onderscheiden, wordt ook ingezet.

Menno Stokman, CELTH: Watersport moet aansluiten bij provinciale datahuizen

Menno Stokman van CELTH ondersteunde het betoog van Clarcke door te stellen dat het essentieel is dat we toerisme en dus ook de watersport breder beschouwen dan louter een economische activiteit. En economisch gezien is toerisme een enorm succesverhaal maar kent de sector ook een schaduwzijde met een zware CO2 footprint, een forse sociale belasting in toeristische hotspots en druk op (watersport) gebieden. Maar Stokman schetste ook een mooi perspectief voor de branche:

• Het domein leisure, toerisme en hospitality is een onofficiële topsector;
• we zijn van toenemende economische waarde en belangrijk voor het vestigingsklimaat en de kwaliteit van leven;
• we zijn een katalysator in de ontwikkeling van steden en gebieden;
• we kennen een forse en structurele groei.

Maar we moeten volgens Stokman om de uitdagingen het hoofd te bieden, beter zicht krijgen op het aanbod en de customer journey van de gast. De toenemende complexiteit van de gastvrijheidssector vraagt in de optiek van CELTH om bundeling van expertises en experts en een netwerk dat die bundeling faciliteert: "De toenemende druk op gebieden vereist onderbouwing met data”, stelde Stokman. "Daarnaast noodzaakt de toenemende impact van onze sector om verduurzaming en een meer integrale aanpak. We moeten koersen op bewuste bestemmingen die niet alleen economische waarde opleveren maar ook de sociale impact positief beïnvloeden.” Data zijn bovendien essentieel omdat ze vaak nuance in het debat brengen. Zo ligt in Amsterdam de nadruk op de buitenlandse gast maar krijgt de stad ook heel veel Nederlands dagbezoek, waren bij Brouwerseiland de gevolgen van de bouw van recreatiewoningen onvoldoende onderbouwd met als gevolg dat het plan door de Raad van State werd afgeschoten en gaf het Monitoring Consortium (MOCO) in de Waddenzee een heel duidelijk inzicht in de spanningsvolle relatie tussen de natuur (zeehonden, vogels) en de vaarrecreatie.

Volgens Stokman is data hard nodig om ontwikkelingen op gang te brengen. Dat valt niet mee want de gastvrijheidsbranche is een enorm complex geheel met vertakkingen in veel sectoren. "Als je wat wilt bereiken is samenwerking cruciaal en zijn data essentieel om tot nieuwe ontwikkelingen te komen”, hield Stokman de zaal voor. "CELTH wil graag samen met partijen de ontwikkeling van een datahuis voor de watersport op gang brengen.” Kansen zijn er volop want in elke provincie wordt een datahuis ontwikkeld en we moeten daar als branche bij aansluiten. Ook is CELTH betrokken bij de landelijke Data Alliantie en het Data Development Lab dat zich inzet voor innovatieve onderzoeksmethoden op ons vakgebied. "Het zou goed zijn als de watersport daarbij aansluit.”

Na deze drie keynotes nodigde dagvoorzitter Jan Douwe Kroeske de aanwezigen uit tot het bijwonen van diverse workshops. De redactie bezocht er twee.

Reinier Steensma, Waterrecreatie Advies: Waterwegen als systeem bezien

Reinier Steensma heeft met zijn bureau Waterrecreatie Advies heel veel ervaring in het in kaart brengen van het aanbod in de watersport. Tot 2010 ging dat nog redelijk goed want diverse provincies gaven opdracht dat periodiek te onderzoeken. Helaas liep in de jaren daarna de watersport terug en dan wil volgens Steensma niemand meer weten dat de groei eruit is en stopte de financiering. De watersport heeft, zoals alle betrokkenen weten, last van vergrijzing en ook nachten doorgebracht op de boot dalen al jaren. "Niet zo verwonderlijk dat de bezettingsgraden van de jachthavens onder druk staan”, stelde Steensma nuchter. 

Oplossingen zijn er natuurlijk ook. Zo kun je de jeugd binden met laagdrempelige watersporten als surfen of kitesurfen. Ook in sloepen zit nog volop muziek. Daarnaast is de verhuurmarkt en gedeeld eigenaarschap een kans voor de watersport. Bij de herinrichting van jachthavens moet in de optiek van Steensma vooral worden gekeken naar variëteit en ruimte voor drijvende huisjes, sloepen, en elektrisch varen. "Varen is nu veel meer dagjes weg en een mooi rondje varen”, hield hij de aanwezigen voor. Over de beschikbare data en de inzet daarvoor was hij negatief: "De branche realiseert een miljardenomzet maar er is nul euro beschikbaar voor onderzoek.” En onderzoek is volgens Steensma hard nodig om goed beleid te maken. Voor die beleidsmakers had hij ook nog een tip in de achterzak: "Waterwegen moeten als systeem worden bekeken en niet als één plek.”

Jorrit Bijl en Jessika Weber, CELTH: Serious Game om datalacunes te adresseren

Een mooi middel om bij beleidsmakers de behoefte aan goede data over de watersport inzichtelijk te maken, bood de serious game Scithos. Tijdens de werksessie Data-gedreven waterrecreatie presenteerden Jessika Weber en Jorrit Bijl dit CELTH-project. In Scithos gaan normaal gesproken diverse stakeholders aan de slag met verschillende beleidsmaatregelen in toerisme. De effecten van die maatregelen worden met een digitaal simulatiemodel direct inzichtelijk. Het doel is om een beter begrip voor elkaars standpunten te krijgen en met elkaar in gesprek te raken.

Ondanks dat datalacunes opsporen niet het primaire doel en watersport niet de context van Scithos is, zijn er zowel in de serious game als in de digitale simulatieomgeving veel mogelijkheden de data-uitdaging in de waterrecreatie te adresseren. Er is volgens Bijl geen goed inzicht over de vaarbewegingen op het water, laat staan over de motieven om op en rond het water te recreëren. "Dus kan de digitale simulatieomgeving niet worden gebruikt omdat de relevante data ontbreken. Maar de serious game van Scithos en de Landelijke data Alliantie geven in de optiek van Bijl wel mogelijkheden om het gebrek aan inzichten in beeld te brengen en om de benodigde (structurele)onderzoeken straks te laten uitvoeren. "Allereerst denk ik dat de serious game van Scithos kan helpen bij de vraagarticulatie rondom data en waterrecreatie door een spelelement toe te voegen waarin deelnemers kijken welke inzichten nodig zijn om straks deze beleidskeuzes te gaan maken of te evalueren.” Ervan uit gaande dat aan het spel partijen deelnemen vanuit verschillende achtergronden en belangen zal ieder vanuit zijn standpunt relevante inzichten (gewenste data) aandragen die nodig zijn om straks daadwerkelijk het beleid te maken. Dit maakt dat ook het onderzoek rondom de waterrecreatie een betere plek krijgt in de besluitvorming. Uiteindelijk kan de data weer in het simulatiemodel kunnen worden geplaatst om de korte en lange termijneffecten van keuzes te simuleren.

Discussie: Wie gaat dat betalen?

Directeur Geert Dijks van HISWA zwengelde de afsluitende discussie aan door te stellen dat als we niet kwantificeren, we in het ruimtelijk beleid niet in beeld zijn. "Snelheid is in deze geboden”, stelde hij. "We moeten nadenken over eenheid, een plan maken en daarmee de boer op gaan. Vandaag is een mooie aanzet want zoals wij hier zitten, zijn we ambassadeurs van de Data Alliantie Watersport.”

In de discussie draaide het vooral om wie dat onderzoek moet betalen. Van de Rijksoverheid werd niet veel verwacht en er wordt vooral gekeken naar provincies en waterschappen. Een kleine 30 organisaties, die als ze elk een klein budget inbrengen, toch een mooi landelijk onderzoeksbudget kunnen verzamelen. Hamvraag moet altijd zijn wat je met onderzoek en data wilt bereiken, want onderzoek moet altijd relevant zijn. Ook aansluiten bij andere beleidsterreinen dan de economische, bijvoorbeeld bij het Nationaal Sportakkoord, werd als kansrijk gezien.

Het aanmoedigende slotwoord was voor Marleen Maarleveld: "We kunnen niet verder als na vandaag ieder zijns weegs weer gaat. We moeten nu samen aan de slag. We moeten samen onze doelen bepalen en van daaruit stappen ondernemen.”