OOG – Het Friese DNA van samenwerkingskracht
In Friesland werken een DMO en culturele hoofdrolspelers optimaal samen. Martin Cnossen van Merk Fryslân en Sjoerd Bootsma van Arcadia over hun samenwerking rond Culturele Hoofdstad en het vervolg de driejaarlijkse Friese cultuurhonderddaagse Arcadia
Sjoerd Bootsma is artistiek directeur van Arcadia, de driejaarlijkse Friese cultuurhonderddaagse en de organisator van Culturele Hoofdstad van Europa, Leeuwarden Fryslan 2018. Arcadia is een heel groot vervolgprogamma op die culturele hoofdstad. "We zijn een samenwerkingsorganisatie en proberen Fryslân als een mooiere plek qua ecologie, duurzaamheid maar ook als samenleving, wat we in Friesland Mienskip noemen, door te geven aan de generaties die na ons komen. Daar gebruiken we kunst- en cultuur voor. Ik ben al vanaf 2011 bij Culturele Hoofdstad betrokken. Eerst als meedenker en schrijver van het bidbook en nu inmiddels artistiek directeur van het vervolg op 2018. ”
Martin Cnossen is directeur-bestuurder van Merk Fryslân. Dat is de destinatie management organisatie van de provincie Fryslân. "Wij zijn heel sterk verbonden met het provinciaal beleid op de gastvrijheidseconomie. We geven daarvoor veel input en mogen het ook uitvoeren. We bemoeien ons tegenwoordig veel nadrukkelijker met de stip op de horizon. Waarom omarmen we als provincie en Merk Fryslan deze sector? En wat moet dat dan opleveren? Is dat louter voor het commerciële gewin of is daar een hoger doel? Wat ons betreft gaat het niet alleen om het stimuleren van de portemonnee van de ondernemer maar ook wat toerisme en recreatie betekenen voor de samenleving, de ondernemer, de bewoner en onze infrastructuur. Kortom, de kwaliteit van ons leven. Het credo van de huidige coalitie in Provinciale Staten is geluk op één. Onze sector kan aan het geluk van de inwoner een interessante bijdrage leveren.”
Hoe zou je het belang van Culturele Hoofdstad en het vervolg Arcadia willen omschrijven?
Sjoerd
"Wij geloven in kunst en cultuur omdat dat een katalysator is om na te denken en een perspectief te ontwikkelen op hoe we toekomstig met elkaar samenleven. We leven in een tijd waar veel veranderingen op ons afkomen. Dat zijn niet alleen veranderingen waar we gelukkiger of gezonder van worden. Dat vereist dat we als samenleving in andere gedragspatronen komen; hoe we met onszelf, met elkaar en onze planeet omgaan. Het mooie aan kunstenaars, cultuurmakers en designers is dat zij in staat zijn om nog voordat mensen erover hebben nagedacht kunstwerken te maken waardoor jij anders gaat nadenken over bepaalde onderwerpen. Daarom maken we vaak grote culturele projecten waar heel veel mensen aan meedoen die maatschappelijke onderwerpen tot een bespreekonderwerp maken. In dat opzicht hebben we exact dezelfde kernwaarden als Merk Fryslân. Namelijk op een lange termijn een visie ontwikkelen waar we uitgaan van lokale kracht, openheid, naar wat hier gebeurt en het samen doen.”
Martin
"We zijn allebei een middel en gecombineerd een nog sterker middel om aan die uitgangspunten te werken. Voor ons zijn de sustainable development goals (SDG’s) van de VN een gewetensonderlegger. Cultuur is naast prachtig, ontroerend en mooi, ook agenderend en prikkelend op allerlei interessante thema’s.”
Sjoerd
"De reden dat we het bid voor Culturele Hoofdstad hebben gewonnen is dat we vertrokken zijn met de wens om te groeien vanuit daar waar het pijn deed. Verschraling van biodiversiteit, een samenleving die op eilanden dreigt te gaan wonen en de mienskip die elkaar kwijt raakten. We hebben onze maatschappelijke problemen als vertrekpunt genomen en zijn daarover kunst en cultuur gaan maken. Dat blijkt een sterk punt te zijn waar mensen op af komen. Eindhoven had een heel goed bid maar het was ook het verhaal van kijk eens hoe goed we het doen. Daar is de jury niet op aangegaan en is ook niet het DNA van de Culturele Hoofdstadbeweging. Zo’n wandelend bos dat de afgelopen zomer door Leeuwarden heeft gewandeld, is vertrokken vanuit het gegeven dat we in Nederland 37.000 hectare bos moeten planten om aan de Europese norm te voldoen. De binnensteden in Nederland verhitten enorm. In het wandelend bos was het 5 graden koeler dan een plein verderop op hetzelfde moment. Het is de wens van veel mensen om steden te vergroenen. We zijn heel erg vertrokken vanuit die maatschappelijke opgave. Daar hebben we een heel mooi en aaibaar project over gemaakt. En dat trekt dan vervolgens veel aandacht en mensen.”
Heeft de Friese Mienskip een belangrijke rol in jullie samenwerking gespeeld?
Sjoerd
"Mienskip is ontstaan omdat we duizend jaar geleden twee keer per dag onder water stonden. Toen hebben we terpen gebouwd met in het centrum een kleine kerk. Friesland heeft de hoogste kerkendichtheid van Europa. Als je op bepaalde plekken in het landschap gaat staan, kun je wel 14 kerken zien. Vanwege die kleinschaligheid zie je hier ook geen kathedralen. Dat kan hier echt niet. Hier werk je in de terpcultuur samen. Het spreekwoord op zijn elf en dertigst komt ook uit Friesland. Elf steden, dertig dorpen. Dat betekent dat iedereen het er mee eens moet zijn en dat het langzaam gaat. Fryslân is daarmee niet de meest slagvaardige provincie maar als ze samen iet besluiten gaan ze het ook doen en vooral samendoen. Tot een besluit komen en verder gaan betekent altijd in dat gedistribueerde weefsel met elkaar verder gaan. Dat kan ook wel eens lastig zijn.”
Martin
"De samenwerking is vanuit Merk Fryslân niet ingestoken vanuit marketing maar vanuit destinatiemanagement. Dat komt omdat in de zomer Friesland eigenlijk al erg goed loopt en veelal vol zit. Moet je er dan heel veel nieuws bijbouwen om die vraag te faciliteren? Of zeg je op enig moment, dat hoeft niet. Het gaat erom hoe je met respect voor je omgeving, met de voorzieningen die er zijn, daar op een goede manier rendement uit kunt halen. Dat kan met waardevol en jaarrond toerisme. Dan heb je een echte authentieke bestemming nodig. Want we willen dat een bezoek aan Friesland echt iets anders is dan aan Gelderland, Brabant of Limburg. Dus moet je op zoek naar dingen die daarbij passen en heb je het over identiteit. Dat zit in je landschap, in je erfgoed, hoe wij hier wonen, leven en werken en ook heel sterk in cultuur en culturele programmering. Culturele Hoofdstad en Arcadia gaat heel erg over hoe wij hier omgaan met urgenties die hier of in de hele wereld spelen. Daarom is zo’n verbinding met de cultuur een interessant uitgangspunt. Ook omdat het agendasturend kan zijn. Wij zoeken daarom graag de verbinding met cultuur- en natuurorganisaties. Zij kunnen goed aanbod ontwikkelen en wij zorgen met onze gastvrijheidsblik dat er bezoekers van binnen en buiten de provincie op af komen. Daar ligt wat ons betreft de verbinding. De begroting die we voor Arcadia neergezet hebben is voor een deel gevuld vanuit de gastvrijheidseconomie maar ook door cultuur. Dat maakt de pot groter. Het is mooi dat die manier van denken ook door de portemonnee gaat.”
Hoe kwam de samenwerking tot stand?
Martin
"Dat heeft best even geduurd. We hadden in 2018 al plannen en een begroting voor legacy-activiteiten ingediend. Dat was complexer dan we hadden gehoopt. En toen kwam corona daar nog eens overheen. Het was allesbehalve een ideale aanloop.”
Sjoerd
"Het is ook een politieke keuze, zeker in een provincie als Fryslân waar samenwerking gangbaar is en je op elkaar bent aangewezen.”
Heb je last of juist profijt gehad van de grote verschillen tussen de organisaties.
Sjoerd
"Ach, cultuurverschil, wat is dat nu weer. Cultuurmaken en marketing zijn verschillende vakken. Cultuur noemen we vaak een sector of een beleidsonderwerp. Dat klopt, maar het is ook wie we samen zijn. Onze cultuur is het gevolg van ons huidige gedrag en al het gedrag daarvoor. Wij leven in de cultuur die we maken.”
Martin
"Als je ons DNA naast elkaar legt, krijg je echt een heel interessant en ijzersterk profiel. Wat we nog niet goed genoeg gedaan hebben is die twee DNA’s als een soort mienskip met elkaar verbinden. We hebben te veel de twee mienskippen naast elkaar gezet en geprobeerd via de gecreëerde deuren bij elkaar naar binnen en buiten te lopen. Op projectniveau moeten we veel meer één club worden dan we bij deze editie waren.”
Zit de samenwerking zo in elkaar dat de cultuurmakers een product maken en het vervolgens bij de marketeers over de schutting gooien?
Sjoerd
"Je moet vooral beginnen met samenwerken. Als je het allemaal van tevoren gaat uitdenken, kom je er niet uit. Maar we konden ook niet anders. Politiek gezien kwam de beslissing om Arcadia te organiseren vrij laat. Pas in juni 2020 waren we weer een onafhankelijke stichting om de honderddaagse voor te bereiden. We hadden toen nog maar twee jaar min twee maanden om het goed te doen en de echte ‘go’ kwam vanwege corona pas in februari 2022.”
Martin
"We hadden over de werkverdeling aan de voorkant niets afgesproken maar er ontstond wel iets. Dan kan het soms even spannend worden maar dan is de factor tijd een goede heelmeester. En die hadden we door de korte voorbereidingstijd niet. ‘As it net kin sa’t it moat, dan moat it mar sa’t it kin’. Als het niet gaat zoals het moet dan moet het maarzoals het kan’ zeggen we in Friesland.”
Sjoerd
"Het was niet alleen Fryslan Marketing en Arcadia. Wij zijn niet één organisatie waar alle producten van onszelf zijn. Wij werken ook samen met tal van culturele organisaties die eigenaar zijn van hun product. Het is echt een kaartenhuis van organisaties.”
Ondanks corona, waardoor is de samenwerking gelukt? Toch dat mienskipgevoel?
Martin
"Alleen al het feit dat we in dit gesprek tegelijk op de vraag of we elkaar nodig hadden, ja zeiden, zegt ook heel veel. En dat ondanks schuringen en ergernissen die we onderweg hadden.”
Sjoerd
"Het waren allemaal inrichtingsvragen en geen richtingsvragen. Dat maakt veel uit. Want als je richtingsvragen met elkaar hebt dan moet je echt in therapie of het niet doen. Dat wij samenwerken is ook voor de volgende editie zo. Daar is de mienskip ook weer te klein voor. In Friesland is er van alles 1. En als er van alles 1 is moet je het met elkaar rooien.”
Martin
"Vanuit de destinatiemanagementgedachte hebben we bij Merk Fryslân altijd de behoefte om met andere sectoren te verbinden. Omdat we ervan overtuigd zijn dat daar kansen liggen. Cultuur, natuur, erfgoed en gezondheid. Toen bij het nieuwe coalitieakkoord in de provincie geld voor de gastvrijheidseconomie werd gereserveerd heb ik voorgesteld daar 10% niet van te bestemmen. Om budget te hebben om met andere sectoren te kunnen schakelen. Anders gaan we al ons geld opmaken aan onszelf. Dan haken we alleen bij een ander aan om daar iets te halen, terwijl je juist samen aan de slag moet in verbinding te ontwikkelen. Net als bij Arcadia, we vullen elkaar aan, dus daar stoppen we nu voor de marketing geld vanuit cultuur én toerisme in, dat leidt tot samenwerking.
Is delen een belangrijke voorwaarde voor samenwerken?
Sjoerd
"Een weerbare samenleving is een samenleving waar ongelijksoortige of van elkaar verschillende mensen of organisaties met elkaar samenwerken. In een dorp heb je dat als vanzelf. In een stad hoeft dat niet. Als je jezelf verbindt aan anderen ben je veel sterker.”
Wat was er moeilijk? Er was bijvoorbeeld heel wat discussie over het project met de 11 fonteinen in de steden die door buitenlandse kunstenaars werden gemaakt.
Sjoerd
"Elk project met beeldende kunst in de openbare ruimte in Europa, maakt niet uit waar, zorgt voor discussie. Zeg tegen mensen dat hun openbare ruimte gaat veranderen en je hebt gezeik. Maar als het af is, dan is het heel vaak hún kunstwerk.”
Zet zoiets een samenwerking onder druk, als het moeilijk wordt?
Martin
"Dat stond los van onze samenwerking. Ik was wel een van de projectleiders van de 11 fonteinen en heb enkele memorabele avonden mee mogen maken. Ik denk dat we daar in de communicatie een fout hebben gemaakt. Want het project met de 11 fonteinen -gemaakt door internationale kunstenaars- was een van de voorwaarden van de jury. We hadden aan de hele mienskip beter moeten uitleggen dat zonder dit project die hele Culturele Hoofdstad misschien niet gelukt was.”
Zou één kantoor voor beide organisaties helpen in de samenwerking?
Sjoerd en Martin
"Zeker.”
Sjoerd
"Dat vind ik altijd. Mensen die samenwerken moeten een werkvloer delen. Dat is heel belangrijk. En als er één ding niet kon de afgelopen jaren dan was het wel het delen van de werkvloer.”
Hebben jullie intensief contact gehad?
Martin
"In de dagelijkse praktijk hebben we relatief weinig contact met elkaar. De bulk van de samenwerking zat bij de teams.”
Sjoerd
"Op kritieke momenten hebben we zeker samengewerkt. Als je er bovenop gaat zitten, kun je ook niet de-escaleren.”
Had je zonder corona en de korte voorbereidingstijd de samenwerking anders ingestoken?
Sjoerd
"We hebben teams met heel kundige betrokken mensen die een heel duidelijke visie hebben. Als je normaal een samenwerking opzet, heb je een periode van forming, storming, norming en tot slot performing. Maar we hadden door de korte voorbereidingstijd geen tijd gehad voor het faciliteren van dat groepsproces en moesten gelijk performen. Alles liep door elkaar.”
Martin
"Mijn belangrijkste inzicht is dat het allemaal makkelijker en beter was geweest als we bij elkaar in één pand hadden gezeten met korte continue lijnen.”
Sjoerd
"Zorgen dat we niet in een korte tijd iets moeten voorbereiden helpt al heel erg.
We hadden in de context waar we moesten opereren niets anders kunnen doen. We konden alleen maar improviseren.”
Gaan jullie in de toekomst nog samenwerken?
Martin
"Het gevoel van samen naar de toekomst toe hebben we nog steeds. We hadden ook een proces kunnen hebben waar we nooit meer wilden samenwerken. Dat is in Amsterdam veel makkelijker want daar zoek je gewoon een andere partner. Hier is dat niet zo en ben je min of meer tot elkaar veroordeeld.”
Sjoerd
"Dat is wat het is om een samenleving te zijn. Dat is geen vrije keuze. Dat is maar goed ook want je hoort bij elkaar, moet samenleven en het ook samen fixen. Wat zeker helpt is een gedeelde visie en waardepatroon. Het is net als een gezin. Je kan wel even weglopen maar het blijft toch je familie. Sommige mensen vinden dat nuffig en dat snap ik ook wel. Maar het is wel brood en broodnodig in deze tijd.”
