Nederlands toerisme verdient meer aandacht van overheid

Vanmorgen heeft de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) haar advies Waardevol toerisme, onze leefomgeving verdient het aangeboden aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat. De conclusies waren niet mals. Zo moet de rijksoverheid veel meer de regie nemen op toerisme met daarbij aandacht voor zowel economie, leefomgeving als samenleving. Gemeenten en provincies moeten samen met de sector regionale toeristische ontwikkelstrategieën opzetten met als doel een optimale balans tussen toerisme en de draagkracht van de leefomgeving. En alle stakeholders moeten veel pro-actiever gaan sturen op waardevol toerisme waardoor toerisme niet meer iets is dan ons overkomt en we in de reparatiemodus schieten. Meest kritisch is de Rli nog wel op de belabberde kennisinfrastructuur waarin fors moet worden geïnvesteerd willen we aan de juiste knoppen kunnen draaien. Een interview met Rli-raadslid Marjolein Demmers.

Meer lezen over het advies Waardevol toerisme? Lees dan hier het nieuwsbericht dat vanmorgen is verschenen op het Kennisplatform.

Het advies van de Rli over onze sector komt volgens raadslid Marjolein Demmers niet zomaar uit de lucht vallen. "We zagen ontwikkelingen in toerisme die ook voor onze doelgroep, de Rijksoverheid, interessant is. Vervolgens hebben we het onderwerp op onze adviesagenda gezet en deze met de rijksoverheid afgestemd.”

Waarom vonden jullie toerisme een interessant onderwerp?

"We zien mondiaal en in Nederland een trend van almaar groeiend toerisme. In het advies constateren we dat het aantal toeristen in Nederland de afgelopen tien jaar exponentieel groeide en ook de komende jaren exponentieel zal doorgroeien. Tegelijkertijd zien we een behoefte ontstaan om beter met die trend om te gaan.”

Maakten jullie je zorgen over de effecten van toerisme op de leefomgeving?

"We hebben niet het idee dat zich in Nederland een grote ramp aan het voltrekken is. Maar we zien wel signalen van schade die je eigenlijk niet wil. Aan de andere kant zie je ook een behoefte aan het ontwikkelen van toerisme. Het onderwerp heeft twee duidelijke kanten en dat maakt het interessant om te kijken hoe je daar mee om kunt gaan.” 

Wat troffen jullie aan?

"Wat we vrij snel zagen, was dat toerisme een heel veelzijdig onderwerp is. De aandacht gaat vaak uit naar incidenten maar vervolgens kom je er ook achter dat toerisme heel erg plaats en tijdgebonden is. Een plaats kan nu een groot probleem hebben terwijl er een maand later niets meer aan de hand is. Toerisme is dus veel complexer en er zitten veel meer aspecten aan dan alleen drukte en de impuls dat we daar nu wat aan moeten doen. Daarnaast valt de dominante economische insteek op terwijl je vanuit puur economisch perspectief niet tot oplossingen komt. Juist door die verbreding naar andere doelen en beleidsterreinen ontstaan in onze optiek veel meer mogelijkheden.”

Jullie willen nadrukkelijk de term overtourism vermijden. Waarom?

"Ons grootste bezwaar tegen de term overtourism is dat we deze zo weinig precies vinden. Soms wordt overtourism gebruikt voor rommel in de brievenbus, ’s nachts wakker liggen van groepen luidruchtige toeristen en een ander kan nergens parkeren. Overtourism is daarmee een containerbegrip en een uiting dat er iets aan de hand is, maar of het feitelijk zo is, dat weet je niet. Daardoor helpt de term overtourism niet om het gesprek met elkaar te voeren over wat er aan de hand is en wat zou je dan vervolgens kunnen doen.”

Wat waren de eerste observaties van de sector?

"We constateren dat toerisme niet alleen over economie gaat maar ook veel andere beleidsdomeinen raakt. Denk aan vastgoed, natuurontwikkeling of mobiliteit. We zien ook dat je in andere beleidsdomeinen de interactie met toerisme nog heel weinig tegenkomt. Omdat toerisme vooral vanuit een economisch perspectief wordt aangevlogen, wordt ook vanuit toerisme de verbinding met andere beleidsterreinen niet gezocht. Het is daarmee van twee kanten een gap. We zien daarnaast dat er te weinig kennis, inzicht en informatie is om dit hele fenomeen goed te ontleden, te monitoren en te begrijpen.”

Wat heeft de jullie vooral verbaasd?

"De omvang van de sector. Toerisme is tweemaal zo groot als de landbouw en net zo groot als de bouwsector. Een enorme bron van werkgelegenheid, die ook nog eens sneller groeit dan andere sectoren. Het is daarmee een sector die aandacht verdient maar die niet krijgt in de verhouding tot de omvang van de sector. Ook daar zit een gap.” 

Is het niet vijf voor twaalf voor het draagvlak van het Nederlands toerisme?

"Wat we hier proberen neer te leggen -zonder alarmerend te zijn, want dat is niet de intentie van dit advies- is de urgentie aan te geven. Want als we nu niet gaan handelen lopen we echt een risico dat we eerder stevenen op afbraak dan op het benutten van dat waardevolle toerisme. Bovendien vinden we dat de kwaliteit van de Nederlandse leefomgeving het niet verdient om er zo mee om te gaan. We willen dat die kwaliteit behouden blijft en beter wordt.” 

Waarin zit de urgentie?

"Die urgentie heeft twee kanten. Voorkom nu dat je op tijden en plaatsen een te hoge toeristische druk krijgt en pak de kansen want het is een sector die heel veel perspectief biedt aan Nederland. Het is ook een uitnodiging aan de sector en decentrale overheden om dit advies te benutten om een omslag in beleid te realiseren.”

Waarin zit de urgentie?

"In heel veel gebieden is toerisme een belangrijke en waardevolle activiteit. Maar op een aantal plekken zien we dat op bepaalde momenten een te hoge toeristische druk op de leefomgeving. Daarom vinden we het echt belangrijk dat we nu in heel Nederland proactief per regio gaan nadenken wat, op welke plek gewenst is. Wat kunnen we, gelet op het DNA van het gebied, aan? Want we zien, dat we met de schaal die toerisme heeft, op een kantelpunt zitten. Het belang, de kansen maar ook de risico’s die het in zich heeft, zijn groot. Je moet als overheid nu gaan investeren in kennis, regie, ervaringen en samenwerkingen. Het gaat ook niet vanzelf want het is een sector die, als je kijkt naar het ondernemerschap, een hoog mkb-gehalte heeft. Je kunt niet van de ondernemers verwachten dat ze het allemaal zelf gaan coördineren. Daar heeft de overheid een rol in.”

Jullie vinden dat er landelijk ook wel een tandje bij mag. Wat verwachten jullie dat het rijk met het advies doet?

"Je hebt als rijk een taak om een visie op toerisme te ontwikkelen en ook de regio’s te inspireren daarmee aan de slag te gaan. Het blijft zo dat het aangrijpingspunt dominant in de regio zit, maar je kunt als rijk wel rond kennisontwikkeling, het leren, het experimenteren, een hele belangrijke ondersteunende en richtinggevende rol vervullen. Want er is echt veel kennisontwikkeling nodig. Dat kan niet met anderhalve ambtenaar die zich met veel te veel terreinen moet bezighouden.”

Wat verwacht je van de samenleving?

"Wij verwachten van de branche dat ondernemers actief participeren in de regionale ontwikkelstrategie. Dat moet niet alleen vanuit beleidsmakers komen maar moet met ondernemers en inwoners vormgegeven worden.” 

Is die actieve rol voor ondernemers niet lastig, want die zijn toch vooral op groei en het eigen bedrijf gericht?

"Ik denk dat ondernemers in toenemende mate gaan zien dat een uitgebalanceerde regionale strategie ook in hun belang is. We horen bij ondernemers juist een behoefte aan gezamenlijkheid en regie. Ze vinden voor hun ideeën soms geen gehoor bij provincies en gemeenten omdat er gebrek is aan een regionale strategie waar dat idee in past. Ook op het moment dat het spaak loopt, met bijvoorbeeld grote pieken, zien ondernemers heus wel dat grote drukte ook voor hun onderneming niet goed is. We verwachten van ondernemers dat ze zien dat ze een schakel zijn in een totaalbeleving van een bezoeker, die veel meer facetten raakt dan alleen het eigen het bedrijf. We denken dat ze daarmee een beter verdienmodel krijgen want als je als ondernemer de leefomgeving te veel belast, dan ondergraaf je ook je eigen verdienmodel.”

Een belangrijk aspect van het advies is de draagkracht van de leefomgeving. Hoe kun je die bepalen?

"Draagkracht heeft een fysieke kant, wat kun je als gebied dragen, welke capaciteit heb je? Maar er is ook de sociale kant. Hoe beleven bewoners het toerisme. Wanneer is het oké in een gebied en wanneer vinden ze het echt niet meer prettig wonen? Dat verschilt heel erg per gebied en je kunt dus geen generieke thermometer in een regio steken. In het ene gebied zijn 1.000 bezoekers al te veel en in het andere gebied is een miljoen best oké. Dat hangt helemaal af van de aard van de omgeving, waar bewoners zich op ingesteld hebben en hoe ze toerisme ervaren. We vinden dat je draagkracht per regio moet bekijken en daarbij moet uitgaan van het DNA van het gebied.”

Wat is de rol van de ondernemers in deze?

"We verwachten dat ze mee doen en mee ontwikkelen. Zodat de strategie in een regio ook uit de verf komt. Het gaat verder dan het professionaliseren van je eigen producten en diensten. Maar we moeten ons ook realiseren dat een groot deel van de sector bestaat uit mkb-bedrijven, die best behoorlijk moeten investeren om te kunnen bieden wat de consument verwacht. Bedrijven met niet altijd een even makkelijk verdienmodel en lastige financieringsvraagstukken. Laat ik een vergelijking met de landbouw maken waar we ook niet van individuele boeren verwachten dat ze op regioniveau allerlei oplossingen gaan aandragen. We weten gewoon dat het runnen van een boerderij nogal wat van een boer vraagt en dat geldt ook voor heel veel ondernemers in toerisme. Om dan ook nog eens op regionaal niveau aan een grote ontwikkelstrategie te werken, is wellicht te veel gevraagd en daarin moeten we ze tegemoetkomen. Het is een gezamenlijke taak maar we zien toch wel de regie bij overheid.”

Wat gaat er na dit advies gebeuren? Wordt dit een papieren advies en zitten we hier over vijf jaar weer met dezelfde vragen en uitdagingen?

"Het is onze hartenwens dat dat niet gebeurt. Het is nu aan de overheid en de sector dit op te pakken zodat er ook wat mee gebeurt. In formele zin moet het Kabinet reageren op dit advies aan de Tweede Kamer. Het is daarmee nu aan de politieke arena ermee aan de slag te gaan. Aan provincies en gemeenten de vraag om met elkaar strategieën gaan maken. De bal ligt nu echt bij de bestuurders om het advies handen en voeten te geven.”

Wat zou je deze sector toewensen?

"Een professionalisering in die zin dat zowel aan ondernemers- als aan overheidszijde breder en strategischer wordt nagedacht. Dat men zich beter organiseert en beter beslagen ten ijs komt. En bovenal dat analyse, beleid en maatregelen kunnen worden genomen op basis van een goede kennisinfrastructuur.”