Geplaatst op: 12-05-2017
Auteur: Moniek Hover, Juriaan van Waalwijk & Licia Calvi
CELTH

Crossroads in Brabant - Life Changing Stories 40-45

Storytelling als verbinding van WOII-erfgoed

Crossroads in Brabant - Life Changing Stories 40-45
In het Trendrapport Toerisme, recreatie en vrije tijd 2016 beschrijven Moniek Hover, Juriaan van Waalwijk & Licia Calvi van CELTH  het narratief concept dat ze hebben ontwikkeld voor Visit Brabant met als titel ‘Crossroads in Brabant - Life Changing Stories 40-45’. Ze gaan in op de ontwikkeling van het concept en beschrijven hoe je in vijf stappen een goed verhaal kunt vertellen en tot besluit wordt het concept dat is ontwikkeld voor Nationaal Monument Kamp Vugt over het leven van George en Ursula Levi uitgewerkt.

In 2019 wordt de 75-jarige bevrijding van de Tweede Wereldoorlog in de provincie Noord-Brabant gevierd. Aanleiding voor Visit Brabant en vijf belangrijke WOII-erfgoedaanbieders om op zoek te gaan naar manieren om gezamenlijk het omvangrijke WOII-erfgoed van de provincie voor een groter, (inter)nationaal recreatief-toeristisch publiek te ontsluiten. Authentieke plaatsen die verbonden zijn met een krachtig verhaal kunnen zichzelf toeristisch beter op de kaart zetten (Chronis, 2012). In opdracht van Visit Brabant heeft een team van experts van NHTV Internationale Hogeschool Breda (Lectoraat Storytelling) onderzoek gedaan en vervolgens een narratief – of verhalend - concept ontwikkeld getiteld ‘Crossroads in Brabant. Life Changing Stories 40-45’. Storytellingtechnieken zijn vervolgens ingezet bij de uitwerking van verhaallijnen voor diverse WOII-erfgoedaanbieders: Nationaal Monument Kamp Vught, Oorlogsmuseum Overloon, Museum Bevrijdende Vleugels in Best, Generaal Maczek Museum Breda en Stichting 18 September Eindhoven.


Analyse

Het project was opgebouwd uit een analysefase en een creatieve (storytelling)fase. In de analysefase zijn onder andere participerende observaties op de diverse locaties uitgevoerd . Tevens zijn interviews gehouden met stakeholders vanuit de musea, de provincie en met overige WOII-experts. Het Noord-Brabantse WOII-verhaal blijkt onderscheidend omdat vrijwel alle facetten van deze oorlog zich op het grondgebied van de provincie hebben afgespeeld. Denk aan: mobilisatie, de inval in mei ’40, bezetting, verzet, vervolging, strijd en bevrijding. Het aanbod aan objecten en feitelijke informatie is overweldigend. Ook het aantal authentieke locaties waar aangrijpende, menselijke verhalen verteld kunnen worden, is groot. Bij bezoekers van dergelijke ‘Dark Tourism’ locaties blijkt het vaak te draaien om het verkrijgen van (zelf)inzicht. (Nawijn e.a., 2015)


Crossroads: een narratief concept

Het doel achter het concept Crossroads is ‘mensen van nu te raken met de keerpunten van toen’. Het is een gelaagd, verhalend concept dat historisch gezien de keerpunten omvat in de reeks facetten die plaatsvonden in Brabant: van mobilisatie tot bevrijding. Geografisch verwijst Crossroads naar bijvoorbeeld het kruisen van troepen op Brabants grondgebied en de strijd die daarop volgde. Maar ook naar fysieke sporen op authentieke locaties zoals de resten van de spoorlijn die naar het SS-concentratiekamp in Vught leidde. De belangrijkste laag van Crossroads is de menselijke laag. Crossroads is een narratief concept dat focust op persoonlijke verhalen van mensen en de keerpunten die hun levens op een ingrijpende manier zouden veranderen.


Er is voor stakeholders in dit project sprake van een dilemma tussen het willen vertellen van deze waargebeurde oorlogsverhalen die vaak een trieste afloop kennen en het willen aanspreken van de toeristisch-recreatieve bezoeker. Toch kan ook een triest verhaal iemand verrijken mits er sprake is van (zelf)inzicht en van een gevoel van hoop.


Storytelling in 5 stappen

Het vertellen van een verhaal reikt verder dan het verstrekken van informatie. Een goed verteld verhaal stelt de luisteraar in staat zich in te leven. De obstakels waar de hoofdpersoon voor komt te staan en het inzicht dat het verhaal in zich draagt, maken dat de luisteraar zich kan identificeren en een persoonlijke betekenis aan het verhaal kan ontlenen. Storytelling omvat ook het creatieve (keuze)proces rondom de uiteindelijke vormgeving van het verhaal, niet alleen expliciet via woorden, maar ook impliciet (Hover, 2013) via – in het geval van een waargebeurd verhaal - authentieke beelden van de hoofdpersoon en persoonlijke objecten.


Een manier om een verhaal te structureren is de universele verhaallijn in 5 stappen (Hover, 2013, gebaseerd op: Philips, 2012; McDonald, 2010; Von Franz, 1996). Soms is er voorafgaand aan deze stappen een proloog en na afloop een epiloog. Bij Crossroads staan proloog en epiloog bewust apart om focus aan te brengen op bepaalde gebeurtenissen zoals die plaatsvonden op een bepaalde authentieke plaats in Noord-Brabant.


Figuur 1: Crossroads storytelling structuur

Bron: Hover e.a., 2016, in: Merkgids Crossroads


Bij een Crossroads-verhaal geeft de proloog een kort overzicht van wat vooraf ging. Het facet van WOII dat aan de orde is komt beknopt aan bod en er wordt een korte achtergrond van de hoofdpersoon gegeven.


In de set-up wordt geschetst waar en wanneer het verhaal zich afspeelt. De hoofdpersoon/-personen worden verder geïntroduceerd. Het motorisch moment verwijst naar een gebeurtenis die het verhaal voor de hoofdpersoon in beweging zet. Bij de keerpunten neemt het verhaal een nieuwe wending. De belangen nemen toe en er is vaak sprake van een dilemma of een ingrijpend keuzemoment voor de hoofdpersoon. De climax is een hoogtepunt of een dieptepunt in het verhaal: het meest dramatische moment. De resolutie is de afwikkeling van het verhaal. Het verhaal levert een belangrijk inzicht op en is in die zin verrijkend.


In de epiloog wordt kort geschetst hoe het met de hoofdpersoon/-personen afliep. Er wordt vooral ingegaan op de impact die het facet van WOII op hem of haar heeft gehad. Aan het eind van het verhaal is er bij voorkeur een gevoel van hoop.


Co-creatieve sessies

In de storytellingfase zijn co-creatieve sessies met diverse stakeholders georganiseerd. Vertegenwoordigers van de musea is gevraagd een – min of meer – feitelijk verhaal te vertellen gerelateerd aan hun locatie. Vervolgens zijn deze verhalen via het bovenstaande model getransformeerd tot ‘etalageverhalen’ voor Crossroads. Een Crossroads-etalageverhaal is een universeel aansprekend verhaal dat iedere bezoeker ‘moet’ meekrijgen bij bezoek aan een authentieke WOII-locatie. Vervolgens kan iedere bezoeker naar eigen behoefte de locatie verder verkennen. De verschillende etalageverhalen gaan weliswaar over verschillende mensen en verschillende WOII-facetten maar zijn qua opbouw in essentie gelijk. Ook ligt bij alle verhalen de focus op het menselijke perspectief.


Vervolgproject Crossroads

Momenteel wordt door NHTV het merkboek Crossroads ontwikkeld. Hierin zijn de vijf etalageverhalen opgenomen ter inspiratie van andere, Brabantse WOII-erfgoedaanbieders die met eigen verhalen bij het concept kunnen aansluiten. Tevens bevat het merkboek het zogenaamde Crossroads Web. Dit is een tool om nieuwe Crossroads-verhalen aan het narratieve concept en de manier van storytelling te toetsen. Zo kunnen deze verhalen elkaar aanvullen. Het merkboek Crossroads biedt een verbindend, narratief kader voor WOII-erfgoedaanbieders om gezamenlijk het hele WOII-verhaal van Brabant op een eenduidige en aansprekende manier te vertellen en zodoende meer toeristisch-recreatieve bezoekers naar de provincie te trekken.


Nationaal Monument Kamp Vught: het verhaal van George en Ursula Levi

Proloog

George en Ursula Levi werden geboren in Duitsland. Hun vader overleed als gevolg van de Kristalnacht. Zijn vrouw bleef alleen achter met haar twee jonge kinderen. Naarmate de oorlog vorderde nam de Jodenvervolging in Europa steeds ernstiger vormen aan. Zo ook in Brabant. In Vught werd een SS-concentratiekamp gebouwd waar zo’n 12.000 Joden werden opgesloten: mannen, vrouwen en kinderen.


Set-up

In 1939 worden George en Ursula Levi - dan 9 en 4 jaar oud - door hun Joodse moeder naar Nederland gestuurd in de hoop dat ze daar veilig zullen zijn voor de groeiende Jodenhaat in Duitsland. Dankzij de hulp van Bosschenaar Jozef van Mackelenbergh worden de kinderen in het koloniehuis bij het klooster in Eersel opgevangen.


Motorisch moment

De kloosternonnen kunnen niet voorkomen dat George en Ursula in april 1943 in Kamp Vught terecht komen. Aangezien de kinderen zonder ouders in het kamp zijn, wordt medegevangene Florence als kinderverzorgster aan hen toegewezen. Het leven in het kamp is erg zwaar, zeker voor jonge kinderen. Er is nauwelijks iets te eten en veel kinderen zijn ziek. George bekommert zich zo goed en zo kwaad als het kan om zijn zusje. Van Mackelenbergh zoekt de kinderen regelmatig op.


Keerpunten

In juni 1943 besluiten de nazi’s dat alle Joodse kinderen van onder de 16 uit het kamp gedeporteerd moeten worden. Ze doen alsof de kinderen naar een speciaal Kinderlager zullen gaan. In werkelijkheid zullen de kinderen via Westerbork naar vernietigingskampen worden vervoerd. Van Mackelenbergh maakt de kampcommandant wijs dat George en Ursula een katholieke vader hebben in Amerika. Hij weet hen zo te behoeden voor het kindertransport dat uiteindelijk aan 1.269 Joodse kinderen het leven kost. Het gevaar is echter nog niet geweken voor George en Ursula.


Climax

Als ook Florence op transport dreigt te worden gezet, schreeuwt zij dat ze bij de Levi-kinderen moet blijven omdat ze haar nodig hebben. Een SS’er keert zich om naar George en vraagt hem of zij haar werkelijk nodig hebben. George staat voor een dilemma maar hij moet snel een beslissing nemen: zegt hij ja, dan is er een kleine kans dat de vrouw mag blijven maar tevens een kans dat hij en Ursula ook gedeporteerd worden. Zegt hij nee, dan wordt de vrouw zeker gedeporteerd maar dan zijn hij en Ursula misschien weer veilig voor zolang het duurt. Hij zegt: "Nee. Ik heb haar niet nodig.”


Resolutie

George heeft als 13- jarig jongetje een onmenselijke beslissing moeten nemen over leven of dood voor hemzelf en voor anderen. "It bothered me very very much for many many years. I used to have nightmares over that.”


Epiloog

Uiteindelijk worden George en Ursula toch gedeporteerd, via Westerbork naar Bergen Belsen. Wonder boven wonder overleven zij samen de oorlog en na een barre tocht kloppen zij in 1945 aan bij de Van Mackelenbergs in Den Bosch. Daar worden ze met open armen ontvangen. Ze keren terug naar het klooster in Eersel tot hun emigratie naar Amerika in 1947. Beiden zijn nog in leven en hebben hun gruwelijke belevenissen opgeschreven en verteld. Ze denken echter ook met veel dankbaarheid terug aan de korte periode met hun liefdevolle ouders. Ursula Levi zegt hierover: "We had wonderful parents. I had 4 years of their nurturing, love and caring. I believe that those early beginnings helped us through the rest of our lives.”


Contactgegevens auteurs

Moniek Hover, Lector Storytelling NHTV Academy for Leisure, Hover.M@nhtv.nl

Juriaan van Waalwijk, Marktonderzoeker NHTV , jvanwaalwijk@gmail.com

Licia Calvi, Senior Lecturer NHTV Academy for Digital Entertainment, Calvi.L@nhtv.nl

Topics:CELTH, Cultuur
Trefwoorden: cultuur, cultureel toerisme, dark tourism, noord-brabant, storytelling, herinneringscentra

CELTH
 





||| Nieuws |||

27/03/24
Exclusief voor leden
Drie Van Goghs lang te zien in Rijksmuseum Amsterdam
Het Rijksmuseum krijgt drie extra troeven in handen, drie Van Goghs. Het museum is vaak een onderdeel voor de vele toeristen die naar Nederland komen. Zij willen vast ook graag die langdurige bruiklenen zien.
25/03/24
Exclusief voor leden
Meer fun en groen in speeltuin Spoorwegmuseum
Het Spoorwegmuseum in Utrecht is druk bezig met de herinrichting van het buitenterrein. De inrichting van de speeltuin, het traject van de kindertrein en de plek van de distributie-ingang worden aangepast.
22/03/24
Exclusief voor leden
Thuis centraal in Erfgoeddag 2024 in Vlaanderen en Brussel
Op zondag 21 april staat Erfgoeddag in Vlaanderen en Brussel met meer dan 900 activiteiten in het teken van ‘Thuis’.
14/03/24
Regio Noord-Holland Noord erkend als cultuurregio
Goed beleidsnieuws voor samenwerkingsverbanden in de culturele sector in Noord-Holland. Met het regioprofiel ‘Zee aan ruimte, land vol cultuur’ erkent het Ministerie van OCW (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) de regio Noord-Holland Noord sinds 1 maart officieel als landelijke cultuurregio.
11/03/24
Exclusief voor leden
Twee molens Gouda staan stil na technische controle
Twee van de bekendste monumenten van Gouda staan stil, molen De Roode Leeuw en molen 't Slot. De gemeente heeft in samenspraak met de betrokken molenaars de wieken van 2 molens tijdelijk stil laten zetten. Dat gebeurde na een inspectie van de lasverbindingen.
07/03/24
NS station Leeuwarden steunt museum Princessehof
Spoorbedrijf NS wil meer doen met maatschappelijke partners. Concreet is dit te zien in het station ...
28/02/24
Exclusief voor leden
Ecosysteem rond varend erfgoed onder druk
De toekomst van het Nederlands varend erfgoed staat onder druk. Dat komt omdat traditionele verdienmodellen niet meer volstaan omdat eisen van consumenten veranderen. Als de vloot in de toekomst verder krimpt, kan het hele ecosysteem van maritiem erfgoed kritische massa verliezen en verloren gaan.
27/02/24
Koning opent Nationaal Holocaust Museum
Koning Willem-Alexander opent zondag 10 maart het Nationaal Holocaustmuseum in Amsterdam. Het museum toont aan de hand van 2.500 voorwerpen, herontdekte foto’s en films, geluidsopnamen, documenten en installaties de geschiedenis.

||| Agenda |||

18/04/24
18/04/24 t/m 18-04-24: TRENDCONGRES 2024
Op donderdag 18 april 2024 organiseert NRIT samen met de opleidingen Tourism Management van de Neder...
11/06/24
11/06/24 t/m 11-06-24: Openhuis Posta7 - FEC & Retailtainment
Op dinsdag 11 juni organiseert Pleisureworld Openhuis bij FEC Posta7. Dat is dé hotspot ...
24/06/24 t/m 26-06-24
24/06/24 t/m 26-06-24: CBTS 2024
Van 24 tot en met 26 juni organiseert de Breda University of Applied Sciences de jaarlijkse CBTS-con...
25/06/24 t/m 28-06-24
25/06/24 t/m 28-06-24: Atlas Annual Conference 2024
Onder het thema 'Navigating the Future' organiseert de Breda University of Applied Sciences van 25 t...