Viermaal scenario voor toeristenstad Amsterdam
Naast buitenlandse toeristen/bezoekers, vormt Amsterdam ook een aantrekkelijke bestemming voor Nederlandse bezoekers. Aan de ene kant leveren deze bezoekers een belangrijke bijdrage aan de economie van Amsterdam. Volgens het ‘Bezoekeronderzoek Amsterdam 2012’ van Amsterdam Marketing geneert de Amsterdamse bezoekerseconomie een omzet van ruim € 5,7 miljard en ruim 50.400 voltijdbanen. Daarnaast is er sprake van een positieve bijdrage aan het voorzieningenniveau van Amsterdam. Zo kunnen de trams van GVB frequenter rijden dankzij de grote aantallen toeristen en beschikt Amsterdam over een zeer grote hoeveelheid culturele instellingen, cafés, restaurants en uitgaansgelegenheden. Daarnaast zijn er meerdere leegstaande kantoren de afgelopen jaren omgebouwd tot hotels (zoals een voormalig AMRO-bankgebouw langs de snelweg A10 dat in 2011 is getransformeerd tot het Ramada Apollo Hotel). Aan de andere kant kan toerisme gepaard gaan met negatieve effecten zoals geluidoverlast afkomstig van (grootschalige) evenementen, een overdaad aan souvenir-, kaas- & ijswinkels (met andere woorden, minder winkels voor inwoners), zwerfafval en de opkomst van ‘illegale hotels’; woningen die gedurende het hele jaar aan toeristen worden verhuurd via Airbnb, waardoor deze aan de woningmarkt worden ontrokken. Bovendien kan het massatoerisme de unieke sfeer van een stad veranderen, terwijl dat juist de reden vormde voor toeristen om de stad te bezoeken.
Drukte in de stad Amsterdam
De afgelopen tijd wordt er steeds vaker gesproken en geschreven over drukte in de stad Amsterdam. Een aantal voorbeelden: Stephen Hodes van LAgroup is initiatiefnemer van het magazine ‘Amsterdam: Anticipating the Future? Inspelen op de toekomst’. Stephen Hodes voorspelt dat de drukte en disbalans in Amsterdam zal toenemen aangezien Amsterdam in 2035 wordt overspoeld door twee keer zoveel toeristen als nu. Het magazine is vooral bedoeld om de dialoog over dit onderwerp te stimuleren. In april 2015 berichtte RTL Nieuws dat Amsterdam wordt overspoeld met toeristen en dat Amsterdam hieronder bijna bezwijkt. In juni vond in Felix Meritis de bijeenkomst ‘Van wie is de stad?’ plaats, dat ging over de grenzen van groei (gelet op het toenemende aantal toeristen). Daarnaast zijn er verschillende protesten van inwoners van Amsterdam tegen de realisatie van nieuwe hotels (bijvoorbeeld het felle protest van bewoners van de Raamgracht tegen de komst van het chique hotel Soho House, dat nu een plek krijgt aan de Spuistraat). Er is dus sprake van spanning tussen inwoners en toeristen in Amsterdam, maar dat heeft vooralsnog niet geleid tot demonstraties zoals vorig jaar in Barcelona als gevolg van onfatsoenlijk gedrag van sommige toeristen en het veranderen van gezinswoningen in toeristenappartementen.
De discussie over drukte in Amsterdam is doorgaans ongenuanceerd
Drukte hoeft niet per se een probleem te zijn (drukte kan ook als positief/gezellig worden ervaren). Drukte wordt pas een probleem als het leidt tot overlast. Bijvoorbeeld geluidsoverlast van dronken toeristen die ‘s nachts over straat lopen, groepen toeristen die in ‘illegale hotels’ verblijven en (geluids)overlast veroorzaken, of toeristen die fietsen door Amsterdam - en dit niet gewend zijn - en voor gevaarlijke verkeerssituaties zorgen. De discussie over drukte in Amsterdam is doorgaans ongenuanceerd, omdat wordt gezegd dat het te druk is in Amsterdam. Maar het is niet op alle plekken druk in (de binnenstad van) Amsterdam en drukte leidt niet in alle gevallen tot overlast. Recent heeft het NRC dertig toeristen een zender meegegeven om hun routes in kaart te brengen. En wat blijkt? Slechts een beperkt deel van de binnenstad en (de omgeving van) het Museumplein zijn het domein van de toerist (NB: binnenstad: het gebied ten Zuiden van het IJ dat wordt omringd door de Singelgracht). Dit beeld komt ook naar voren uit het recente afstudeeronderzoek van Sander van der Drift. In dit onderzoek worden de toeristische bezoekersstromen in Amsterdam door middel van social media in kaart gebracht (aan de hand van 500.000 foto’s die toeristen hebben gemaakt en vervolgens hebben gedeeld via Flickr.com). Onderstaande afbeelding laat zien waar de toeristen zich vooral bevinden (bron: afstudeeronderzoek van Sander van der Drift). Voorgaande twee voorbeelden laten zien dat ‘big data’ kan worden benut om het toerisme in Amsterdam in betere banen te leiden (zoals door het promoten van interessante plekken die minder bekend zijn onder toeristen).
Toekomstscenario’s voor Amsterdam als toeristenstad in 2035
Toekomstscenario’s fungeren als een hulpmiddel om na te denken over de toekomst. Toekomstscenario’s schetsten mogelijke beelden van de toekomst. Deze beelden dienen plausibel - je kunt je voorstellen dat het toekomstbeeld werkelijkheid wordt - en inhoudelijk consistent te zijn.
Scenario’s komen nooit helemaal uit. De bedoeling van scenario’s is het anticiperen op mogelijke werkelijkheden van morgen. Scenario’s zijn gebaseerd op trends die een grote impact hebben en gepaard gaan met een hoge mate van onzekerheid. Scenario’s kunnen op verschillende manieren worden ingezet en kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt om (beleids)plannen te toetsen.
Twee onderzekerheden: aantal toeristen en mate van spreiding (in tijd en plaats)
In het magazine ‘Amsterdam:
Anticipating the Future? Inspelen op de toekomst’ worden meerdere
betrokken (toeristische) partijen geïnterviewd en hebben een aantal
experts een inhoudelijk bijdrage geleverd. Op basis hiervan kunnen
twee belangrijke onzekerheden worden onderscheiden:
- de ontwikkeling van het aantal toeristen
- de mate van spreiding van toeristen (in tijd en plaats)
De algemene verwachting is dat het aantal toeristen de komende decennia zal toenemen. Hierbij is het onzeker of dit een exponentiële ontwikkeling zal zijn, of dat de groei zich gestaag zal voortzetten. En wie weet, wellicht neemt het aantal toeristen in de toekomst in Amsterdam wel af. Daarnaast wordt er veel gesproken over in hoeverre toeristen kunnen worden gespreid over (de regio van) Amsterdam in tijd en plaats. Hierbij rijst vooral de vraag in hoeverre toeristen - die over steeds meer informatie beschikken - zich laten beïnvloeden en bereid zijn om meer uitstapjes te ondernemen naar interessante plekken in de Metropoolregio Amsterdam of elders in Nederland. En in hoeverre toeristen bereidwillend zijn om Amsterdam te bezoeken buiten de piekmomenten.
Vier toekomstscenario’s voor Amsterdam
Op basis van de twee onzekerheden ‘aantal toeristen in Amsterdam’ en ‘mate van spreiding (in tijd en plaats)’ kunnen 4 scenario’s voor Amsterdam als toeristenstad in 2035 worden opgesteld:
- Het Venetië van het Noorden
- Metropoolregio Amsterdam als toeristische bestemming
- Kwaliteitstoerisme
- HollandCity
1: Het Venetië van het Noorden
Amsterdam wordt wel eens het Venetië van het Noorden genoemd vanwege de hoeveelheid grachten en bruggen in de binnenstad. Maar daarnaast is Amsterdam in 2035 - net zoals Venetië - het domein geworden van toeristen. Het centrum van Amsterdam en de omliggende wijken zoals De Pijp worden overspoeld met toeristen. Je kunt over de hoofden lopen van Aziaten en Russen. De binnenstad is een ‘no-go area’ geworden voor de inwoners van Amsterdam. Het winkelaanbod is volledig gericht op buitenlandse toeristen. Veel woningen in het centrum van Amsterdam en de omliggende wijken zijn gekocht door rijke buitenlanders, die deze benutten als tweede woning. Daarnaast heeft de Gemeente Amsterdam de strijd tegen ‘illegale hotels’ verloren, waardoor er steeds minder woningen in Amsterdam beschikbaar zijn voor inwoners. De waarde van de overgebleven woningen is aanzienlijk gestegen, waardoor het alleen voor een kleine (rijke) groep mogelijk is om een woning te kopen in (het centrum van) Amsterdam. Het proces van gentrification is doorgeschoten en dit leidt tot veel demonstraties en een afnemende tolerantie jegens toeristen.
2: Metropoolregio Amsterdam
Amsterdam is in 2035 nog steeds de populairste bestemming van ons land. Het aantal toeristen in Amsterdam is weliswaar niet exponentieel toegenomen, maar heeft een gestage groei doorgemaakt. Naast Amsterdam brengen buitenlandse toeristen/herhaalbezoekers veel meer bezoeken aan interessante plekken binnen de Metropoolregio Amsterdam (MRA). Dit is mede het gevolg van de campagne ‘Amsterdam Bezoeken, Holland Zien’, die in 2009 is gestart en door een grote hoeveelheid aan (overheids)partijen financieel mogelijk is gemaakt. Het aantal overnachtingen in de omgeving van Amsterdam is aanzienlijk toegenomen; veel toeristen kiezen voor een rustige omgeving als uitvalsbasis voor een bezoek aan Amsterdam. Daarnaast zijn er nieuwe toeristische voorzieningen in de MRA gerealiseerd zoals een nieuwe vestiging van Legoland op het voormalige Floriadeterrein in Almere dat in 2022 plaatsvond. Ook binnen Amsterdam is er sprake van meer spreiding, wat een gevolg is van het meer promoten van minder bekende buurten/plekken en nieuwe toeristische voorzieningen buiten de binnenstad van Amsterdam zoals een tweede congrescentrum in Amsterdam-Noord. Tevens vinden er meer evenementen plaats in de herfst- en wintermaanden zoals indoor dance events. Het nog steeds bestaande Amsterdam Dance Event (ADE) wordt door veel toeristen bezocht en heeft locaties verspreid over de MRA (zoals het Hembrugterrein in Zaandam).
3: Kwaliteitstoerisme
In 2035 is het aantal toeristen in Amsterdam afgenomen. Enerzijds is dit het gevolg van een effectieve promotiestrategie: er wordt vooral gemikt op toeristen die veel te besteden hebben. Anderzijds is dit het geval van een toenemende concurrentie tussen (historische) steden in Europa. Vooral in het oostelijke deel van Europa is het bezoek aan steden explosief gegroeid. De Bijenkorf heeft vanaf 2010 à 2013 de trend gezet door een luxer imago na te streven en zich te richten op rijke toeristen onder meer afkomstig uit Azië en Rusland. Het gebied rondom de Dam is een luxegebied geworden. Souvenirwinkels hebben plaatsgemaakt voor sieradenwinkels en verschillende luxe hotels bevinden zich rondom de Dam, waaronder de in 2015 geopende W Amsterdam hotel (onderdeel van de hotelketen Starwood) en het in 2017 geopende Soho House. Amsterdam staat niet meer bekend als stad van sex, drugs & rock & roll, maar vooral als bestemming voor kunst- en cultuurliefhebbers. Het aantal banen in de toeristische sector is ondanks het lagere aantal toeristen in Amsterdam niet afgenomen, maar licht gestegen als gevolg van de hogere totale bestedingen van de rijke toeristen.
4: HollandCity
Toeristen hebben massaal andere plekken/steden in Nederland ontdekt. Het totaal aantal toeristen in Nederland is toegenomen, maar de populariteit van Amsterdam is afgenomen. Dit is mede het gevolg van het feit dat toeristen zich irriteerden aan het massatoerisme in Amsterdam en het onfatsoenlijk gedrag van onder andere Engelse vrijgezellenfeesten. Andere steden, waaronder de drie grote steden Rotterdam, Den Haag en Utrecht, hebben hiervan geprofiteerd. Maar ook andere plekken in Nederland trekken met toeristen. Na Giethoorn hebben Aziaten in groten getale Delft ontdekt. Delft is Brugge in België achterna gegaan, beide steden zijn een soort openluchtmuseum geworden. In dit scenario wordt Nederland als een grote stad gezien (HollandCity). De reistijden tussen toeristische plekken/steden in Nederland worden door toeristen als (zeer) klein ervaren.
Startdocument ‘Stad in Balans’: de beoogde aanpak van de Gemeente Amsterdam
Ook de Gemeente Amsterdam houdt zich met dit onderwerp bezig: het college van B&W heeft in mei 2015 het startdocument ‘Stad in balans’ vastgesteld. Naast de verwachte toename van het toerisme wordt hierin ook aandacht besteed aan het toenemende aantal inwoners van Amsterdam (circa tienduizend per jaar). Het startdocument betreft een eerste aanzet, dat de komende jaren kan worden aangevuld. De gemeente zet vooral in op het GROTER maken van de stad door middel van voornamelijk spreiding van bezoekers. Hierbij kan worden gedacht aan spreiding van evenementen door meer gebruik te maken van parken buiten het centrum en het stimuleren en faciliteren van nieuwe toeristische ‘hotspots’ buiten de binnenstad (met de Hallen in West als aansprekend voorbeeld genoemd). Er wordt ook aandacht besteed aan de binnenstad door onder meer het toepassen van strengere handhaving op wangedrag en het experimenten met meer ruimte te geven aan fietsers en voetgangers. Ook is het de bedoeling dat er nieuwe parkeergarages worden gebouwd in de binnenstad. En mogelijk worden bierfietsen en fietstaxi’s binnenkort niet meer toegestaan.
Beoogde aanpak Gemeente Amsterdam versus toekomstscenario’s
De beoogde aanpak van de Gemeente Amsterdam komt het meest overeen met scenario 2: meer toeristen die in grotere mate worden gespreid over de Metropoolregio Amsterdam. Nu is een stijging van het aantal toeristen het meest waarschijnlijk volgens experts. Maar wat als de beoogde spreiding niet (of niet voldoende) lukt en toeristen zich overwegend begeven in de binnenstad en op en rondom het Museumplein? In dat geval kan het doemscenario ‘Het Venetië van het Noorden’ werkelijkheid worden. De gemeente moet haar aanpak aanpassen om flexibeler op de toekomst te kunnen inspelen. Naast de gemeentelijke focus op het groter maken van de stad, moet er ook worden ingezet op het creëren van meer open ruimte in de binnenstad. De gemeente zet weliswaar in op het laatste, maar de beoogde aanpak is onvoldoende gelet op de verwachte golf van toeristen die op Amsterdam afkomt. Om deze golf het hoofd te kunnen bieden, dienen nieuwe toeristische lussen c.q. wandelroutes en plekken in de binnenstad te worden ontwikkeld. Hierbij kan worden gedacht aan het realiseren wat een waterboulevard rondom het Oosterdok en de Dijksgracht, die aansluit op het centraal station van Amsterdam. Het Marineterrein, dat in fasen beschikbaar komt voor een nieuwe bestemming, moet bij deze waterboulevard/lus worden betrokken. Andere optie: het wateroppervlakte in de binnenstad meer benutten voor bepaalde voorzieningen (bijvoorbeeld voor terrassen). De tijd is aangebroken dat de gemeente haar aanpak gaat opschalen. Hoe willen we dat (de binnenstad van) Amsterdam er uitziet in 2035? De gemeente moet nu over deze vraag samen met inwoners en (toeristische) partijen nadenken en vervolgens een grootschalig plan opstellen. It is time for action!
Jeroen Plantiga van Future Consult heeft deze bijdrage eerder op Linkedin geplaatst. Daar kunt u aan de discussie deelnemen: https://t.co/Phqqa4IuYr
Word lid en krijg onbeperkt toegang tot alle NRIT artikelen.
